Zengezur Koridoru muamması: Ermenistan olmazsa İran olur

Son zamanların en çok konuşulan konularından biri ülkeler arası ticaret koridorlarının oluşturulması. Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi yıllardır ABD’yi yeni bir yol aramaya itse de maliyetten dolayı bu pek mümkün olmuyordu. En son G20’de ciddi bir adım atıldı ve Hindistan-Orta Doğu üzerinden Avrupa’ya bir deniz koridoru için imzalar atıldı. Ancak bu koridorda Türkiye’ye yer verilmedi. Türkiye’nin buna cevabı ise Basra Körfezi’nden Türkiye’ye açılacak Irak Kalkınma Yolu’nu dile getirmek oldu. Ancak burada da ciddi bir maliyet krizi söz konusu.

Grafik: AA

Türkiye’yi ilgilendiren bir diğer koridor ise Azerbaycan’ı hem Nahçıvan’a hem de Türkiye’ye karayolu ve demiryolu üzerinden bağlayacak Zengezur Koridoru. Nahçıvan Azerbaycan toprağı olsa da arada Ermenistan’a ait Zengezur toprağının bulunması sebebiyle bu bölgeyle Azerbaycan arasında karasal bir temas bulunmuyor. İkinci Karabağ Savaşı sonucunda Azerbaycan’ın galip gelmesiyle yapılan barış anlaşmasındaki maddelerden biri Zengezur Koridoru’nun açılmasıydı. Ancak koridor henüz faaliyete geçirilemedi.

Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’a yönelik son operasyonunun ardından Zengezur Koridoru yeniden gündeme geldi. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan hem pazartesi günkü Nahçıvan ziyaretinin ardından havaalanından dönerken gazetecilere verdiği demeçte hem de kabine toplantısının ardından Zengezur hakkında konuştu.

Koridorun açılmasının stratejik bir konu olduğunu söyleyen Erdoğan, böylelikle Azerbaycan’dan yola çıkan bir aracın ya da trenin Kars’a rahat bir şekilde geçiş yapabileceğini söyledi ve, “Bu nedenle bir an önce bu koridorun açılması için elimizden gelen gayreti göstereceğiz” diye vurguladı.

Koridora kimler karşı, kimler değil?

Koridora soğuk bakan ülkelerden biri Ermenistan, diğeri ise projenin güneyinde kalan İran. Her iki ülkenin de karşı çıkmalarındaki ortak sebep, böyle bir koridorun Türkiye ve Ermenistan arasındaki dayanışmayı artıracak olması. 2’nci Karabağ Savaşı’nda Türkiye’den Azerbaycan’a silah tedariki yapılmış ve iki ülke arasındaki dayanışma dikkat çekmişti. Bu koridorun o dayanışma ruhunu artıracağından korkuluyor.

Grafik: AA

Ayrıca Azerbaycan’ın 24 saat süren son operasyonu sonucunda Karabağ Ermenilerinin iddiasına göre 200 kişi hayatını kaybetti. Bunun öncesinde de Azerbaycan’ın Ermenistan ile Dağlık Karabağ arasındaki insani yardım koridoru Laçin’i kapatması da Erivan’ın itiraz etmesi için bir gerekçe oluşturuyor.

Bu arada İran’ın da son dönemlerde Azerbaycan ile arası çok iyi sayılmaz. Son yıllarda Azerbaycan’ın İsrail’e yakınlık göstermesi İran tarafından hoş karşılanmıyor. Ayrıca İran’daki Azerbaycan büyükelçiliğine yıl başında yapılan silahlı saldırı iki ülke arasındaki tansiyonu iyice yükseltmişti.

İran için bir diğer önemli meselesi ise koridorun açılmasının ardından Ermenistan ile bağlantısının kopacak olması. Bunun sonucunda Karadeniz’e çıkışının önünün kapatılacağını düşünen İran, Çin’in Kuşak ve Yol girişiminde geçiş ülkesi olarak öneminin de azalacağından endişeleniyor. Ayrıca Türkmen gazının bu koridorla Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması durumunda İran gazına duyulan talebin azalacağını düşünüyor.

Azerbaycan daha önce yaptığı açıklamalarda bu endişelerin ‘yersiz’ olduğunu dile getirmişti. Şimdi Erdoğan da İran’ın içini rahatlatmak adına, “Komşumuz İran’ın da dahil olacağı ortak projelerle bölgemizi inşallah bir barış ve refah havzasına çevirmeyi istiyoruz. Kimseyi dışlamadan ve dışarıda bırakmadan bu süreci yöneteceğiz” dedi. Erdoğan’ın bu sözleri şu anlama geliyor: Ermenistan olur da koridorun Zengezur’dan geçmesine karşı çıkmaya devam ederse hat İran üzerinden geçecek. İran’ın bu fikre sıcak baktığını söyleyen Erdoğan, “İran olumlu baktığı için de İran’dan artık Azerbaycan’a geçiş imkanı olabilecek” diye belirtti. 

Rusya’nın Ermenistan ile ilişkileri ve daha güçlü Türk birliğinin oluşması sebebiyle bu koridorun varlığına karşı çıkacakmış gibi bir hissiyat oluşsa da tahmin edilenin aksine Moskova bu işe sıcak bakıyor. Bunun sebebi de esasen barış anlaşmasının dokuzuncu maddesinin Rusya’nın çıkarına olması. Bu maddeye göre Zengezur Koridoru’nun üzerindeki kontrolü Rusya sağlayacak. Bu da Moskova’nın bölgedeki konumunu güçlendirerek denetim üstünlüğüne vurgu yapan bir husus.

Zengezur Koridoru neleri değiştirebilir?

Zengezur Koridoru hayata geçirilebilirse, güzergah boyunca Orta Asya ve Avrupa arasında Hazar ve Türkiye üzerinden geçecek bir güzergah hayata geçirilmiş olacak. Bu durumda, Türkiye’nin sadece Azerbaycan ile değil, tüm Orta Doğu ile ticaret hacminin artması söz konusu olabilecek.

Uluslararası İlişkiler Uzmanı Dr. Ayşegül Ketenci, AA’ya verdiği görüşte, bu koridorun açılmasıyla bütün çevre ülkelerinin hem kendi aralarında hem de diğer coğrafyalarla bağlantı kurmasının kolaylaşacağını, ticaret ve lojistiğin güçleneceğini ve yeni iş ilişkilerinin oluşacağını söylüyor.

Ancak bunun olması için projenin tüm ülkelere sağlayacağı faydaların ön plana çıkarılmasının ve hiç kimsenin dışlanmamasının bir gereklilik olduğunu dile getiren Ketenci, “Zengezur, Türk Dünyası’nın parlayan yıldızı olabilir ancak potansiyelinin ortaya çıkarılması için üzerindeki gölgelerin, belirsizliklerin ortadan kaldırılması gerekiyor” dedi.