Cumhuriyet’in bir sembol markasının daha yok oluşunun hazin öyküsü

Yaşı yetenler, hele de orta gelirliler iyi bilir. Okullar açılmadan önce, genellikle de maddi koşullardan dolayı yılda bir defa Sümerbank’a gidilir, okul önlüğünden nevresim ve elbise kumaşına, top oynasan bile patlamayan ayakkabıdan battaniyeye evin ne kadar ihtiyacı varsa çoğu oradan karşılanırdı. Tüm aile üyelerini mutlu eden bu alışveriş o zamanlar birçok aile için adeta bir kutlamaya dönüşerek artık geleneksel hale gelmişti.

İşte Sümerbank Merinos Yünlü Sanayi Dokuma Fabrikası da Türkiye’nin ilk sanayileşme atılımları çerçevesinde 1938’de Bursa’da açılan ilk tekstil fabrikalarından biriydi. Temeli 28 Kasım 1935 tarihinde Başbakan İsmet İnönü ve İktisat Vekili Celal Bayar tarafından atılan fabrikanın yapımını girişimci Nuri Demirağ üstlenmişti. 2 yılda yapımı tamamlanan fabrikanın açılışı 2 Şubat 1938 tarihinde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından yapılmıştı. Fabrikaya Merinos adını bizzat veren Atatürk nedenini Celal Bayar’a şöyle açıklamıştı:

“Güneş dili araştırmalarına göre, merinos öz Türkçe bir kelimedir ve ince, uzunca yün anlamına gelir. İspanyaya giden İber Türkleriyle oraya intikal etmiş ve o Türklerle oraya giden koyunlar ve yünleri bu isimle anılmışlardır. Bu nedenle merinos bu fabrika için pek uygun bir isimdir.”

Atatürk, Sümerbank Genel Müdürü Nurullah Esat Sümer tarafından kendisine sunulan fabrikanın altın anahtarını aldıktan sonra, fabrika içerisinde incelemelerde bulunmuş ve ardından onur defterinin ilk sayfalarına duygularını şöyle yazmıştı:

“Sümer Bank Merinos Fabrikası, çok kıymetli bir eser olarak millî sevinci artıracaktır. Bu eser yurdun, hususiyle Bursa bölgesinin endüstri inkişafına (gelişimine) ve büyük millî ihtiyacın giderilmesine yardım edecektir. Eserin başarılmasından Ekonomi Bakanlığı’nı tebrik ederim. Sümer Bank Direktörlüğü’ne teşekkür ve fabrikayı gördüğüm gibi yüksek bilgi ve tam düzenli idarede direktörüne başarılar temenni ederim.”

Fabrika sadece üretim yapmıyordu; bünyesinde kurulan Merinos Spor Kulübü kısa sürede ülkenin önemli spor kuruluşlarından biri haline gelmiş, futbol ile başlayan spor faaliyetlerini güreş, atletizm, bisiklet, kayak, tenis, yüzme, sutopu, voleybol, hentbol, basketbol gibi sporlarla devam ettirmiş, basketbol takımı 1987’de futbol takımı 1990’da Türkiye ligine yükselmiş, kadın sutopu takımı uzun yıllar Türkiye şampiyonalarında ilk üçe girmişti.
Merinos sadece bununla kalmamış, Bursa şehrinin soysal ve ekonomik yönden gelişmesine pek çok yönden öncülük ederken şehir halkının sosyal yaşamına da birçok katkı sağlamıştı. Fabrikada yer alan iki adet salonda ücretsiz sinema, tiyatro, konser gibi etkinlikleri düzenlenmiş, düğün salonunda binlerce evlilik töreni gerçekleşmiş, işçi yemek salonunda ilk toplu sünnet törenleri yapılmış, çalışanların çocukları için Türkiye’nin ilk modern kreşlerinden birisi hizmete girmiş; fabrika arsasında kurulan ilkokulu 50’li, 60’li, 70’li yıllarda Bursa’nın en önemli eğitim kurumlarından birisi olmuş, fabrikanın elektrik santrali şehrin elektrik ihtiyacının bir kısmını da karşılamıştı.

Cumhuriyet’in sembol markası AK Parti döneminde kapatıldı

Merinos önceleri sadece iplik üretirken 1944’te dokuma, 1946’da apre tesisleri ilave edilmiş, böylece Ortadoğu ve Balkanlar’ın en büyük entegre yünlü kumaş fabrikası olmuştu. Cumhuriyet tarihinin sembol işletmelerinden birisi olan, 1960’larda Bursa şehrinin ekonomisine en önemli katkıyı sağlayan kurum haline gelen fabrika, AK Parti’nin iktidarda olduğu 2004 yılında Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) tarafından özelleştirildi ve üretim durduruldu. Kuruma ait çok değerli olan arazi ve üzerindeki taşınmazlar Bursa Büyükşehir Belediyesi’ne tahsis edildi. Sonra da arazi ve taşınmazlar 31 Temmuz 2006 tarihinde çıkan faili meçhul bir yangınla kül oldu. 2007 yılında bir kültür merkezine dönüştürüldü ve arazisine yeni bir kongre merkezi inşa edildi. Atatürk Kongre ve Kültür Merkezi’ni içine alan Merinos Parkı, Bursa’nın önemli bir mesire yeri haline geldi.

Tarihi Merinos fabrikası “Merinos Yünlü Sanayi İşletmesi’nin toplam 314 bin 569 metrekarelik arazisi ve üzerinde bulunan taşınmazların eğitim, halka açık kültür, sanat, spor ve rekreasyon amaçlarında kullanılması için kamu yararı göz önüne alınarak” ÖİB tarafından Bursa Belediyesi’ne bedelsiz devredildikten sonra yandı.

ÖİB markasının satışını onayladı

İşte bu Cumhuriyet’in sembolleri arasında uzun yıllar varlığını koruyan Bursa Merinos’tan kalan son şey olan markası da bugün bir ev bile alınamayan bir fiyata satıldı. Resmi Gazete’de yayınlanan tebliğe göre, Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde özelleştirme kapsam ve programında bulunan Sümer Holding adına kayıtlı Bursa Merinos (Türk Malı) markasının, 2 milyon 900 bin lira bedelle en yüksek teklifi veren Merinos Halı Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketine satışı ÖİB tarafından onaylandı.

Markanın yeni sahibi olan Erdemoğlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Erdemoğlu, bu ay yaptığı açıklamada Merinos Halı’yı tahminen 2025’in beşinci ayında halka açacaklarını söylemişti.

Türkiye İş Bankası İktisadi Bağımsızlık Müzesi’nde bir istikbal sergisi