65 yaş üstü nüfusta yoksulluk oranı ansızın sıçradı çünkü emekliye düşük zam yapıldı

Türkiye, maalesef yaşlı ve yoksul bir ülke olma yolunda ilerliyor. Bu yoksullaşma Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK’in verilerinden çok net biçimde izlenebiliyor. Ve daha önemlisi, Türkiye’de hızla yoksullaşan bir büyük kesim var: Yaşı 65’in üzerinde olanlar, yani çalışma çağının dışındakiler, emekliler.

TÜİK’in hesaplarına göre Türkiye’de genel yoksulluk oranı son bir yılda sadece binde 5 arttı ve yüzde 21,6’dan yüzde 21,7’ye yükseldi. Yani, ortalama olarak sokaktaki her 5 kişiden biri TÜİK’in de kullandığı uluslararası bilimsel tanımlara göre yoksul.

‘Eh, Türkiye’de yoksulluk var ama öyle çok artmamış’ diyebilirsiniz. Öyle değil; çünkü şeytan ayrıntıda gizli. Yoksul sayısı artan bir nüfus kesimi var Türkiye’de, hem de artış hızı veya oranı bir hayli yüksek. Bir yıl önce Türkiye’de 65 yaş üstü vatandaşların yüzde 14,3’ü bilimsel olarak ‘yoksul’du, oysa bu yıl bu oran ansızın sıçradı ve Türkiye genelindeki yoksulluğu yakaladı, yüzde 21,7 oldu. Bir yıldan diğerine yoksul sayısı yarı yarıya (yüzde 51,7 oranında) arttı.

Peki ne oldu da yaşlılar arasında yoksulluk arttı? Bu sorunun cevabı, 4 gün sonra gireceğimiz seçimin de ana konularından biri olan emekli maaşlarında gizli.

Kamuya fazla yük gelmesin diye 5 bin 500 lira olan en düşük emekli aylığının seyyanen zamla 7 bin 500 liraya çıkarılması sonucu Temmuz 2023’te yaklaşık 7 milyon emeklinin sıfır zam alması Türkiye’deki yaşlı yoksul oranını patlattı.

Yaşlı nüfusun yoksulluğu cinsiyete göre incelendiğinde ise yaşlı erkeklerde yoksulluk oranının son bir yılda yüzde 51,7 arttığı gözlendi. Oysa Türkiye genelinde erkeklerdeki yoksulluk oranı geçen yıl binde 4,7 azaldı. Yaşlı kadınlarda yoksulluk oranı ise geçen yıl yüzde 45,4 artışla yüzde 15,4’ten yüzde 22,4’e çıktı. Oysa Türkiye genelinde kadın yoksulluğu geçen yıl sadece yüzde 1,34 artış gösterdi.

Emekli aylıkları 2006’da kabul edilen ve 2008’de önemli değişiklikler yapılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ndaki düzenlemeler nedeniyle dibe vurdu. Özellikle son yıllarda kök emekli aylıklarının çok düşmesi nedeniyle emekli aylıklarında tamamlama işlemi yapılmaya başlandı. Kök aylığı ile tamamlanan emekli aylığı arasındaki fark Hazine tarafından ödenmeye başlandı. Sosyal güvenlik uzmanı Aziz Çelik’in yaptığı hesaplamaya göre, geçen yıl ortalama emekli aylığı 7 bin 214 TL ile en düşük emekli aylığının da altına düştü. 20 yıl önce asgari ücretin yüzde 36 üstünde olan ortalama emekli aylıkları 2023’te asgari ücretin yüzde 28 altına geriledi. Örneğin, kök emekli aylığı 6 bin TL olan bir emekliye tamamlama işlemi ile Hazine bin 500 TL ödedi ve böylece en düşük emekli aylığı olarak eline 7 bin 500 TL geçti ancak kök aylık değişmedi. Zam kök aylıklara yapılıp en düşük aylığın tamamlandığı miktar değişmeyince milyonlarca emekli sıfır veya daha düşük zam aldı. Temmuz 2023’te emeklilere yüzde 25 zam yapılmasına rağmen kök aylık 7 bin 500 TL olarak kaldığı için milyonlarca emekli sıfır zam aldı.

‘Yoksul emekli sınıfı’ doğdu

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) Program Direktörü Ekrem Cunedioğlu, yaşlı yoksul oranının artmasında geçen yıl en düşük emekli aylığına yapılan zammın düşük kalmasının büyük rolü olduğuna dikkat çekerek “Yoksulluk eşiğini medyan gelir belirliyor. Geçen yıl asgari ücrete ve özel sektör maaşlarına yılda iki kez yüksek zam yapıldığı halde en düşük emekli aylığının seyyanen zam yapıldığı için 7 bin 500 lira olarak sabit kalması nedeniyle aradaki fark daha da açıldı” dedi. Bu nedenle 13 milyon emeklinin yaklaşık yarısının aylığına artış yapılmadığını, bunun da emeklilerin medyan gelirinin oldukça düşmesine yol açtığını belirten Cunedioğlu “Böylece emekliler toplumda maalesef ayrı bir sınıf haline geldi. Hatta kamu-özel sektörüyle oluşan ücret uçurumu nedeniyle yoksul emekli sınıfı diye yeni bir sınıf doğdu” diye konuştu.

Yaşlı nüfus 5 yılda yüzde 21,4 arttı

İstatistiklere göre yaşlı nüfus olarak kabul edilen 65 ve daha yukarı yaştaki nüfus, 2018 yılında 7 milyon 186 bin 204 kişi iken son 5 yılda yüzde 21,4 artarak 2023 yılında 8 milyon 722 bin 806 kişi oldu. Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı ise 2018 yılında yüzde 8,8 iken, 2023 yılında yüzde 10,2’ye yükseldi. Yaşlı nüfusun 2023 yılında yüzde 44,5’ini erkek nüfus, yüzde 55,5’ini kadın nüfus oluşturdu. Nüfus projeksiyonlarına göre yaşlı nüfus oranının 2030 yılında yüzde 12,9, 2040 yılında yüzde 16,3, 2060 yılında yüzde 22,6 ve 2080 yılında yüzde 25,6 olacağı öngörüldü.

100 yaşının üstünde 6 bin 609 kişi

Yaşlı nüfus yaş grubuna göre incelendiğinde 2018 yılında yaşlı nüfusun yüzde 62,2’sinin 65-74 yaş grubunda, yüzde 28,6’sının 75-84 yaş grubunda ve yüzde 9,2’sinin 85 ve daha yukarı yaş grubunda yer aldığı görülürken, 2023 yılında yüzde 64,0’ının 65-74 yaş grubunda, yüzde 28,1’inin 75-84 yaş grubunda ve yüzde 7,9’unun 85 ve daha yukarı yaş grubunda yer aldığı görüldü. Yaşlı nüfusun binde 1’ini oluşturan 100 yaş ve üzerindeki yaşlı kişi sayısı, 2023 yılında 6 bin 609 oldu.

Nüfus yapısı değişti

Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranının yüzde 10’u geçmesi nüfusun yaşlanmasının bir göstergesi. Türkiye’de yaşlı nüfus, diğer yaş gruplarındaki nüfusa göre daha yüksek bir hız ile artış gösterdi. Çocuk ve gençlerin toplam nüfus içindeki oranı azalırken yaşlıların toplam nüfus içindeki oranı artış gösterdi.

Ortanca yaş 34

Ortanca yaş, yeni doğan bebekten en yaşlıya kadar nüfusu oluşturan kişilerin yaşları küçükten büyüğe doğru sıralandığında ortada kalan kişinin yaşını ifade ediyor. Nüfusun yaşlanması ile ilgili bilgi veren göstergelerden biri olan ortanca yaş, 2018 yılında 32,0 iken 2023 yılında 34,0 oldu. Ortanca yaş 2023 yılında erkeklerde 33,2, kadınlarda 34,7 olarak gerçekleşti. Nüfus projeksiyonlarına göre, 2030 yılında 35,6, 2040 yılında 38,5, 2060 yılında 42,3 ve 2080 yılında 45,0 olacağı öngörüldü.

Yaşlı bağımlılık oranı yüzde 15

Çalışma çağındaki yüz kişiye düşen yaşlı sayısını ifade eden yaşlı bağımlılık oranı, 2018 yılında yüzde 12,9 iken bu oran 2023 yılında yüzde 15’e yükseldi. Nüfus projeksiyonlarına göre, yaşlı bağımlılık oranının 2030 yılında yüzde 19,6, 2040 yılında yüzde 25,3, 2060 yılında yüzde 37,5 ve 2080 yılında yüzde 43,6 olacağı öngörüldü.

Türkiye yaşlı nüfusta 67. sırada

Birleşmiş Milletler dünya nüfus tahminlerine göre 2023 yılı için dünya nüfusunun 8 milyar 45 milyon 311 bin 448 kişi, yaşlı nüfusun ise 807 milyon 790 bin 294 kişi olduğu tahmin edildi.

Bu tahminlere göre dünya nüfusunun yüzde 10,0’ını yaşlı nüfus oluşturdu. En yüksek yaşlı nüfus oranına sahip ilk üç ülke sırasıyla yüzde 30,1 ile Japonya, yüzde 24,5 ile İtalya ve yüzde 23,6 ile Finlandiya oldu. Türkiye, 184 ülke arasında 67. sırada yer aldı.

Yaşlı oranı en yüksek il Sinop

Yaşlı nüfus oranının en yüksek olduğu il, 2023 yılında yüzde 20 ile Sinop oldu. Bu ili yüzde 19,5 ile Kastamonu, yüzde 18,3 ile Giresun izledi. Yaşlı nüfus oranının en düşük olduğu il ise yüzde 3,5 ile Şırnak oldu. Bu ili yüzde 4 ile Hakkari, yüzde 4,2 ile Şanlıurfa izledi. Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranının yüzde 10,0 ve üzerinde olduğu il sayısı 2023 yılında 54 oldu.

Beklenen yaşam süresi 77,5

Hayat tabloları 2020-2022 sonuçlarına göre, doğuşta beklenen yaşam süresi Türkiye geneli için 77,5 yıl, erkekler için 74,8 yıl ve kadınlar için 80,3 yıl oldu. Genel olarak kadınlar erkeklerden daha uzun süre yaşamakta olup, doğuşta beklenen yaşam süresi farkı 5,5 yıl oldu.

Türkiye’de 65 yaşına ulaşan bir kişinin kalan yaşam süresi ortalama 17,1 yıl oldu. Erkekler için bu sürenin 15,3 yıl, kadınlar için 18,8 yıl olduğu gözlendi. Diğer bir ifade ile 65 yaşına ulaşan kadınların erkeklerden ortalama 3,5 yıl daha fazla yaşayacağı tahmin edildi. Beklenen yaşam süresi 75 yaşında 10,3 yıl iken 85 yaşında 5,5 yıl oldu.

Dört haneden birinde yaşlı var

Türkiye’de 2023 yılında toplam 26 milyon 309 bin 332 haneden 6 milyon 458 bin 465’inde yaşlı nüfus olarak tanımlanan, 65 ve daha yukarı yaşta en az bir fert bulunduğu görüldü. Diğer bir ifadeyle, hanelerin yüzde 24,5’inde en az bir yaşlı fert yaşadığı görüldü.

En az bir yaşlı fert bulunan 6 milyon 458 bin 465 hanenin 1 milyon 669 bin 270’ini tek başına yaşayan yaşlı fertler oluşturdu. Bu hanelerin yüzde 74,4’ünü yaşlı kadınlar, yüzde 25,6’sını ise yaşlı erkekler oluşturdu. En az bir yaşlı fert bulunan haneler içinde tek kişilik yaşlı hane halkı oranının en yüksek olduğu il, 2023 yılında yüzde 34,4 ile Balıkesir oldu. Bu ili yüzde 34,3 ile Burdur, yüzde 34,0 ile Çanakkale izledi.

Bu oranın en düşük olduğu il ise yüzde 7,8 ile Hakkari oldu. Bu ili yüzde 13,5 ile Batman, yüzde 14,9 ile Van izledi.

Okuma yazma bilen yaşlı oranı yüzde 86,5

Yaşlı nüfus içinde okuma yazma bilenlerin oranı 2018 yılında yüzde 81,7 iken 2022 yılında yüzde 86,5 oldu. Okuma yazma bilmeyen yaşlı nüfus oranı 2018 yılında yüzde 18,3 iken 2022 yılında yüzde 13,5 oldu. Okuma yazma bilmeyen yaşlı kadınların oranının, 2022 yılında yaşlı erkeklerin oranından 5,7 kat fazla olduğu görüldü. Okuma yazma bilmeyen yaşlı kadınların oranı yüzde 21,2 iken yaşlı erkeklerin oranı yüzde 3,7 oldu.

Yaşlıların yüzde 45’i ilkokul mezunu

Yaşlı nüfus eğitim durumuna göre incelendiğinde, 2018 yılında yaşlı nüfusun yüzde 45,0’ı ilkokul mezunu, yüzde 6,5’i ortaokul veya dengi okul/ilköğretim mezunu, yüzde 6,8’i lise veya dengi okul mezunu, yüzde 6,6’sı yükseköğretim mezunu iken 2022 yılında ilkokul mezunu olanların oranı yüzde 46,6, ortaokul veya dengi okul/ilköğretim mezunu olanların oranı yüzde 9,1, lise veya dengi okul mezunu olanların oranı yüzde 9,1, yükseköğretim mezunu olanların oranı ise yüzde 8,3 oldu.

Yaşlı nüfusun eğitim durumu cinsiyete göre incelendiğinde, cinsiyetler arasında önemli farklılıklar olduğu görüldü. Bitirilen tüm eğitim düzeylerinde yaşlı erkek nüfus oranının yaşlı kadın nüfus oranından daha yüksek olduğu görüldü.

Yetişkin eğitimi araştırması sonuçlarına göre 2022 yılında yaygın eğitim faaliyetlerine katılan yaşlı nüfusun yüzde 28,9’u sanat ve beşeri bilimler, yüzde 28,6’sı sağlık ve refah, yüzde 12,4’ü mühendislik, imalat ve inşaat alanlarında yaygın eğitim faaliyetlerine katıldı.

Yetişkin eğitimi araştırması sonuçlarına göre 2022 yılında yaygın eğitim faaliyetlerine katılan yaşlı nüfusun yüzde 86,3’ü ilgisini çeken bir konuda bilgi sahibi olmak için, yüzde 33,2’si işini daha iyi yapmak için, yüzde 24,2’si yeni insanlarla tanışmak/eğlence için yaygın eğitim faaliyetlerine katıldı.

Yaşlı nüfus yasal medeni duruma göre incelendiğinde, cinsiyetler arasında önemli farklılıklar olduğu görüldü.

Yaşlı erkek nüfusun 2023 yılında yüzde 1,4’ünün hiç evlenmemiş, yüzde 83,7’sinin resmi nikahla evli, yüzde 3,9’unun boşanmış, yüzde 11,1’inin eşi ölmüş olduğu görülürken yaşlı kadın nüfusun yüzde 2,8’inin hiç evlenmemiş, yüzde 46,4’ünün resmi nikahla evli, yüzde 4,4’ünün boşanmış, yüzde 46,4’ünün ise eşi ölmüş olduğu görüldü.

Yaşlılarda işgücüne katılım yüzde 12,2

İşgücü istatistiklerine göre, işgücüne katılma oranı 2019 yılında 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus için yüzde 53,0 iken 2023 yılında yüzde 53,3 oldu. Bu oran yaşlı nüfus için 2019 yılında yüzde 12,0 iken 2023 yılında yüzde 12,2 oldu.

İşgücüne katılma oranı cinsiyete göre incelendiğinde, bu oran yaşlı erkek nüfusta 2023 yılında yüzde 20,0 iken yaşlı kadın nüfusta yüzde 6,1 oldu. Yaşlı nüfustaki işsizlik oranının 2019 yılında yüzde 3,1 iken 2023 yılında yüzde 2,7 olduğu görüldü.

Çalışan yaşlıların yüzde 57,7’si tarımda

İşgücü istatistiklerine göre, istihdam edilen yaşlı nüfusun sektörel dağılımı incelendiğinde, 2023 yılında yaşlı nüfusun yüzde 57,7’sinin tarım, yüzde 32,1’inin hizmetler, yüzde 7,3’ünün sanayi, yüzde 2,8’inin ise inşaat sektöründe yer aldığı görüldü.

Obezite oranı arttı

Türkiye sağlık araştırması sonuçlarına göre boy ve kilo değerleri kullanılarak hesaplanan vücut kitle indeksi incelendiğinde, 2012 yılında 65 ve daha yukarı yaştaki nüfusta obezite oranı yüzde 25,0 iken bu oran 2022 yılında yüzde 28,4 oldu.

Yaşlı nüfusun obezite oranı cinsiyete göre incelendiğinde, yaşlı erkeklerde 2012 yılında yüzde 16,2 iken bu oran 2022 yılında yüzde 18,3, yaşlı kadınlarda 2012 yılında yüzde 33,1 iken 2022 yılında yüzde 36,4 oldu.

Diğer taraftan, 2012 yılında yaşlı nüfusta normal kilolu olanların oranı yüzde 34,9 iken bu oran 2022 yılında yüzde 28,8 oldu. Normal kilolu yaşlı nüfus oranı cinsiyete göre incelendiğinde, yaşlı erkeklerde 2012 yılında yüzde 39,6 iken bu oran 2022 yılında yüzde 35,8, yaşlı kadınlarda 2012 yılında yüzde 30,5 iken 2022 yılında yüzde 23,3 oldu.

Dolaşım sistemi hastalıkları ilk sırada

Ölüm ve ölüm nedeni istatistiklerine göre, 2022 yılında ölen yaşlıların yüzde 39,1’i dolaşım sistemi hastalıkları nedeniyle hayatını kaybetti. Bu hastalığı ikinci sırada yüzde 15,5 ile solunum sistemi hastalıkları, üçüncü sırada yüzde 12,7 ile iyi huylu ve kötü huylu tümörler takip etti.

Ölüm nedenleri cinsiyete göre incelendiğinde, cinsiyetler arası en büyük farkın iyi huylu ve kötü huylu tümörlerde olduğu görüldü. İyi ve kötü huylu tümörler nedeniyle hayatını kaybeden yaşlı erkeklerin oranı yüzde 16,3 iken yaşlı kadınların oranı yüzde 9,0 oldu.

Ölüm ve ölüm nedeni istatistiklerine göre, Alzheimer hastalığından hayatını kaybeden yaşlıların sayısı, 2018 yılında 13 bin 859 iken 2022 yılında 11 bin 880 oldu. Alzheimer hastalığından ölen yaşlıların oranı 2018 yılında yüzde 4,6 iken bu oran 2022 yılında yüzde 3,2 oldu.

Alzheimer hastalığından ölen yaşlıların oranı cinsiyete göre incelendiğinde, 2022 yılında Alzheimer hastalığından ölen yaşlı erkeklerin oranı yüzde 2,3 iken yaşlı kadınların oranı yüzde 4,1 oldu.

İnternet kullanan yaşlı oranı yüzde 40,7

Hane halkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması sonuçlarına göre, internet kullanan 65-74 yaş grubundaki bireylerin oranı 2018 yılında yüzde 17,0 iken bu oran 2023 yılında yüzde 40,7’ye yükseldi.

İnternet kullanan yaşlı bireyler cinsiyete göre incelendiğinde, erkeklerin kadınlardan daha fazla İnternet kullandığı görüldü. İnternet kullanan yaşlı erkeklerin oranı 2023 yılında yüzde 49,8 iken yaşlı kadınların oranı yüzde 32,7 oldu.

TÜİK’ten yoksulluk bilmecesi: 2022’de onca enflasyon ve hayat pahalılığına rağmen yoksulların sayısı artmamış, eksilmiş