Enflasyon aylıkta bir tık hız kesti, yıllıkta bir tık yükseldi

Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre ekim ayında hız kesen TÜFE (Tüketici Fiyat Enflasyonu) kasımda da yavaşlamaya devam etti ve  bir önceki aya göre yüzde 3,28 arttı. TÜFE  bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 61,98, bir önceki yılın Aralık ayına göre yüzde 60,09 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 53,40 olarak gerçekleşti. Düşüşün devamına rağmen geçen ay son 19 yılın en pahalı ikinci kasımı oldu. Ekimde TÜFE aylık bazda yüzde 3.43 oranında artarken yıllık bazda yüzde 61,36 olmuştu. Tüketici enflasyonunda aylık bazda çok hafif bir düşüş oldu, yıllık bazda ise ivmelendi ve bir önceki aya göre hızlanmış oldu.

Akademisyenlerin ve ekonomistlerin oluşturduğu bağımsız Enflasyon Araştırma Grubu’na (ENAG) göre ise Tüketici Fiyat Endeksi (E-TÜFE) kasım ayında yüzde 5,58 arttı. E-TÜFE’nin son 12 aylık artışı yüzde 129,27 olarak gerçekleşti. TÜİK alt grupları gösterge olarak alındığında en az aylık artış yüzde 0 ile sağlık, en yüksek artış ise yüzde 12,33 ile eğlence ve kültür kaleminde oldu.

Kasım ayı enflasyon verilerinin beklentilerin bir miktar altında gelmesini Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek sosyal medya hesabında değerlendirdi. Kasım ayında da devam eden çekirdek enflasyonu düşüşünün cesaret verici olduğunu vurgulayan Şimşek “Enflasyonla mücadele süreç işi; programımızı kararlılıkla uyguluyoruz, başaracağız” dedi. Şişmşek X hesabından şu paylaşımı yaptı:

Kasım ayında da devam eden çekirdek enflasyondaki düşüş cesaret vericidir.

C endeksindeki aylık artışlar önemli ölçüde zayıfladı:
Eylül %5,28
Ekim %3,72
Kasım %1,96

Bu, enflasyonda ciddi momentum kaybına işaret ediyor.

Yıllıklandırılmış çekirdek enflasyon hedeflerimizle…

— Mehmet Simsek (@memetsimsek) December 4, 2023

İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) İstanbul’da perakende fiyat hareketlerinin göstergesi olan İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi bir önceki aya göre yüzde 3,79, toptan fiyat hareketlerini yansıtan Toptan Eşya Fiyatları İndeksi ise yüzde 2,94 oranında artmıştı. Yıllık artış ise sırasıyla yüzde 73,89 ve yüzde 65,01 olmuştu. TÜİK’in kasım ayı enflasyon verisi  Reuters ve AA’nın anketindeki tahminlerin tutmadığını gösterdi.

TÜİK’e göre bir önceki yılın aynı ayına göre en az artış gösteren ana grup yüzde 37,54 ile konut oldu. Buna karşılık bir önceki yılın aynı ayına göre artışın en yüksek olduğu ana grup yüzde 92,86 ile lokanta ve oteller oldu.

Ana harcama grupları itibariyle 2023 yılı kasım ayında bir önceki aya göre en az artış gösteren ana grup yüzde -0,31 ile giyim ve ayakkabı oldu. Buna karşılık 2023 yılı kasım ayında bir önceki aya göre artışın en yüksek olduğu ana grup yüzde 11,17 ile konut oldu. Sürekli zamlarla içki ve sigarada fiyatların yüzde 9,16 oranında arttığı alkollü içecekler ve tütün ana harcama grubu fiyatların en çok yükseldiği iki gruptan biri oldu.

Konut kasımda neden çok arttı?

Konut ana harcama grubunda enflasyonun yıllık bazda en düşük, aylık bazda ise en düşük olduğu görülüyor. TSKB Gayrimenkul Değerleme Genel Müdürü Makbule Yönel Maya bunun nedenlerini şöyle açıkladı:

“Kiracıların artan kiralar nedeniyle kiranın daha düşük olduğu bölgelere kayması, değişen ev sahipliğinden kaynaklanan yeni kiralamalar ve yüzde 25 sınırının aradan geçen iki yılda enflasyon karşısında çok fazla erimesi nedeniyle kira uzlaşmalarındaki artış bu sınırın üstünde gerçekleşti.”

Endekste kapsanan 143 temel başlıktan (Amaca Göre Bireysel Tüketim Sınıflaması-COICOP 5’li Düzey) 2023 yılı Kasım ayı itibariyle 23 temel başlığın endeksinde düşüş gerçekleşti, yedi temel başlığın endeksinde değişim olmadı. 113 temel başlığın endeksinde ise artış var.

Kasımda aylık enflasyonun hız kesmesi iyi haber olsa da bu konuda daha çok yol alınması gerekiyor. Çünkü bu gelişmeye rağmen kasım hem aylık, hem de yıllık bazda son 19 yılın en pahalı ikinci kasımı unvanının sahibi oldu. TÜFE’nin yüzde 3,51 olduğu 2021 Kasımı aylık bazda en pahalı kasım ayı iken yıllık bazda şampiyonluk enflasyonun yüzde 84,39 olarak gerçekleştiği 2022 Kasım ayına ait.

Özel kapsamlı TÜFE göstergesi yükseldi

İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE’deki değişim, 2023 yılı Kasım ayında bir önceki aya göre yüzde 2,53, bir önceki yılın Aralık ayına göre yüzde 64,09, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 67,27 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 57,56 olarak gerçekleşti.

Üreticinin enflasyonu hızlandı

Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) 2023 yılı Kasım ayında bir önceki aya göre yüzde 2,81, bir önceki yılın Aralık ayına göre yüzde  42,59, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 42,25 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde  53,15 arttı. Üretici enflasyonu kasımda aylık bazda yüzde 1,94 artarken yıllık bazda yüzde ise  yüzde 39,39 olmuştu.

En yüksek yıllık artış su temininde

Sanayinin dört sektörünün yıllık değişimleri; madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 65,49 artış, imalatta yüzde 54,11 artış, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 30,00 azalış ve su temininde yüzde 70,23 artış olarak gerçekleşti.

Ana sanayi gruplarının yıllık değişimleri; ara malında yüzde 46,45 artış, dayanıklı tüketim malında yüzde 61,16 artış, dayanıksız tüketim malında yüzde 68,11 artış, enerjide yüzde 5,91 azalış ve sermaye malında yüzde 65,21 artış olarak gerçekleşti.

Külliye ne diyor?

Cumhurbaşkanlığı Bütçe ve Strateji Başkanlığı da yaptığı değerlendirmede kasım ayındaki artışla birlikte yıllık enflasyonun bir önceki aya göre 0,62 puan arttığını belirtti.

Başkanlığa göre konut grubu fiyatları kasım ayı enflasyonunun temel belirleyicisi olurken grubun enflasyona katkısı 1,44 puan olarak gerçekleşti. Değerlendirmede gıda ve alkolsüz içecekler ile alkollü içecekler ve tütün grubu grubu kasım ayı enflasyonun diğer temel belirleyicilerinden olduğu ifade edildi.  Gıda grubunun enflasyona katkısı 0,73 puan, alkollü içecekler ve tütün grubunun ise 0,33 puan olarak belirlendi.

Cumhurbaşkanlığı Bütçe ve Strateji Başkanlığı’na göre yıllık enflasyona en büyük etki 17,00 puanla fiyatların yüzde 67,16 oranında arttığı gıda ve alkolsüz içecekler ana harcama grubundan geldi. Ulaştırmanın katkısı 11,12 puan, lokanta ve oteller ana harcama grubunun ise 7,15 puan oldu.

Merkez Bankası eski başkan yardımcısı Prof. Dr. Fatih Özatay “enflasyon düşüyor” demenin zorlaştığını belirterek X hesabından şu paylaşımı yaptı:

Olumsuz:
✅2003’ten bu yana en yüksek ikinci aylık Kasım enflasyonu
✅Yıllık enflasyon %62 oldu
✅”Bakın aylık enflasyon düşüyor” denmesi zorlaştı. Mevsimsellikten arındırılmış aylık enflasyonun aşağıya doğru hareketi durdu (%2,9’dan %2,98’e çıktı)
Olumlu:
✅Beklenenden düşük… https://t.co/n0uUi0oSRP pic.twitter.com/O8Un3Uy7PO

— Fatih Özatay (@OzatayFatih) December 4, 2023

DİSK: Dar gelirlinin gıda enflasyonu uçtu

Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR) enflasyon verilerinin ardından “TÜİK, Kasım 2023 döneminde gıda enflasyonunu yüzde 67,2 olarak açıkladı. Ancak bu enflasyon halkın hissettiği gerçek enflasyonu yansıtmaktan oldukça uzak bir oran” açıklamasıyla dar gelirlinin gıda enflasyonunun yüzde 106 olduğunu belirtti.

Açıklamada TÜİK’in Haziran 2022’de madde sepeti fiyat listesini açıklamaktan vazgeçmesi üzerine DİSK’in TÜİK’e karşı açtığı davaya rağmen madde sepeti verilerinin hâlâ yayımlanmadığı da belirtildi.

“Resmi ortalama enflasyon oranları düşük gelirlilerin, emekçilerin günlük yaşamda karşılaştığı ve hissettiği oranlar değildir” denen açıklamada DİSK-AR’ın araştırmasına ait verilere yer verildi.

DİSK-AR verilerine göre gıda enflasyonu ortalama yüzde 67 olarak gerçekleşti, emeklinin gıda enflasyonu yüzde 82,5 oldu.

Üçüncü yüzde 20’lik gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 76,6 olurken düşük gelirli ikinci yüzde 20’lik grubun gıda enflasyonu yüzde 87,8 ve en yoksul yüzde 20’lik gelir grubun gıda enflasyonu ise yüzde 105,5 olarak gerçekleşti.

Dördüncü (yüksek) yüzde 20’lik gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 64,2 olurken en yüksek gelir grubunun gıda enflasyonu ise yüzde 48,9 oldu. Böylece en yoksul gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 105,5 olurken en yüksek gelir grubunun gıda enflasyonu yüzde 48,9’da kaldı.

Açıklamada “Bu durum enflasyonun gelir gruplarına, farklı toplumsal kesim ve sınıflara göre önemli ölçüde farklı hissedildiğini ortaya koyuyor” dendi.

Enflasyonlar arasındaki fark açıldı

2005 ve 2023 yılı verilerinin karşılaştırıldığı açıklamada son yıllarda gıda enflasyonu ile genel enflasyon arasındaki farkın açılmaya başladığı belirtilerek şu görüşlere yer verildi:

– TÜFE ve gıda fiyatları endeksi artmaya devam ediyor. 2005 yılında 122 olan TÜFE endeksi, Kasım 2023’te 1.807’ye yükseldi. 2005’te 122 olan gıda fiyatları endeksi ise 2023’te 2.553’e tırmandı. Böylece TÜFE 2003’ten bu yana 18,1 ve 2005’ten bu yana da 14,8 kat arttı. Gıda fiyatlarındaki artış ise 2003’ten bu yana 25,5 ve 2005’ten bu yana da 20,9 kat oldu.

-2005’te yüzde 7,6 olan yıllık enflasyon oranı 2023’te yüzde 62’ye tırmandı. 2005’te yüzde 5,7 olan yıllık gıda enflasyonu ise 2023’te yüzde 67,2’ye yükseldi.

– Öte yandan son yıllarda gıda enflasyonu ile genel enflasyon arasındaki fark açılmaya başladı. Kasım 2005’te TÜFE’yle aynı seyreden gıda fiyatları endeksi Kasım 2023’te TÜFE’nin 746 puan (yüzde 41,3) üzerine çıktı.