Herkesin derdi başka: İrlanda, fazla gelen parasını ne yapacağını bilemiyor

Bugün dünyada çok sayıda ülke bütçe açıklarını kapatmak ve mali disiplini sağlamak için kemer sıkıyor. Daha fazla gelir için vergiler artırılırken, daha az gider için başta kamu yatırımları olmak üzere bütçedeki birçok kalemde tasarrufa yönelik önlemler alınıyor. Son iki yıldır enflasyon düşürmek ve ekonomik bunalıma girmemek için çabalayan Avrupa Birliği (AB) üyelerinden biri araç hepsinde durum aynı. AB’de farklılaşan o ülke ise İrlanda ve en büyük sorunu çok paraya sahip olması. The Economist dergisi de çok parası olan İrlanda’nın sıkıntılarını mercek altına aldı:

“Avrupa genelinde maliye politikası baş ağrısına neden oluyor. İngiltere ve Fransa hükümetleri vergi oranlarını keskin bir şekilde artırıyor. Almanya, kendi kendine empoze ettiği bir borç freni tarafından engelleniyor. Bu arada, İtalya’nın savurgan borçlanması yatırımcıları tedirgin etmeye devam ediyor. İrlanda ise farklı bir sorunla karşı karşıya: Hükümetin o kadar çok nakti var ki, bununla ne yapacağını tam olarak bilmiyor.

Avrupa Adalet Divanı, eylül ayında Apple’ın İrlanda’nın vergi kanununlarındaki (o boşluklar şimdi yapılan düzenlemelerle kapatıldı) boşluklardan yararlanıp yararlanmadığı konusunda uzun süredir devam eden yasal savaşta bir karar verdi. Sonuç olarak, Amerikan teknoloji devi, İrlanda’ya vergi olarak ülkenin yıllık milli gelirinin yüzde 4,8’ine eşdeğer bir miktar olan 13 miktar euro ile bunun 1 milyar euroluk faizini ödeyecek. Ancak İrlanda, nakit sıkıntısı çeken hükümetleri şaşkına çevirecek şekilde mahkemeye hukuki açıdan “yanlış yapmadığını” belirterek Apple’ın yanında saf tuttu.

Bu yılki büyüme beklentisi yüzde 4,9

İrlanda ekonomisi son derece iyi gidiyor. Ülkede yerleşik çok sayıda çok uluslu firmanın yarattığı çarpıklıkları dikkate alan değiştirilmiş gayri safi milli gelirin bu yıl yüzde 4,9 ve 2025’te yüzde 2,7 büyümesi bekleniyor. İşsizlik ise sadece yüzde 4,3. Enflasyon yüzde 2’nin altına düştü. Hükümetin mali pozisyonu, Apple ile ilgili talih kuşunun konmasından önce de zaten sağlam görünüyordu. Bütçe 2022 ve 2023’te fazla vermişti ve bu yıl bir kez daha fazla verecekti. Bakanlar bu yıl harcamaları artırdıktan ve vergi indirimi yaptıktan sonra bile, milli gelirin yüzde 7,5’i,  2025’te de yüzde 2,9’u kadar bir bütçe fazlası öngörüyorlar.

İrlanda 1950’lerden bu yana yabancı sermayeyi çekmek için rekabetçi kurumlar vergisi oranları uyguladı. 2010’ların başındaki euro krizi sırasında sosyal yardımlar keskin bir şekilde kesilse ve diğer vergiler artırılsa bile, kurumlar vergisi yüzde 12,5 gibi bir oranda kaldı. Ancak bu  strateji son yıllarda İrlanda’ya çok kazandırdı. 2015 yılında 7 milyar euro olan kurumlar vergisi geçen yıl 24 milyar euroya ulaştı. Ve Maliye Bakanlığı vergi gelirinin 2020’lerin sonlarına kadar yılda 30 milyar Euro’ya yükselmesini bekliyor. Hükümet, 2021’de 140’tan fazla ülkeyi kapsayan ve küresel bir asgari vergi belirlenmesini dikte ettiren anlaşmanın parçası olarak kurumlar vergisi oranını yükseltmeyi kabul etti. Ancak artış hayli mütevazı: Bu yıl büyük şirketler için uygulanacak olan yeni kurumlar vergisi oranı yüzde 15.

Vergi gelirlerindeki artışın iki ana açıklaması var. 2010’ların ortalarında Amerika’nın en büyük teknoloji firmalarından bazıları Avrupa hükümetlerinin boşlukların kullanımına ilişkin eleştirilerinin ardından vergi düzenlemelerini yeniden yaptı. Önemli operasyonların olduğu ülkelere taşımaya zorlanan birçok dev şirket İrlanda’yı seçti. İngiltere’nin 2016 yılında AB’den ayrılma kararı İrlanda’nın AB’nin İngilizce konuşan tek üyesi haline gelmesiyle Amerikan şirketleri için çekiciliğini artırdı.

Apple’dan gelen parayla Varlık Fonu kurulacak

İrlandalı politika yapıcılar vergi tabanının hem dar hem de bol olduğunun farkındalar. 2022’de sadece on şirket kurumlar vergisinin beşte üçünü ödedi. Ayrıca kurumlar vergisi o yılki tüm gelirlerin yüzde 27’sini oluşturuyordu ve bu da OECD ortalamasının iki katından fazlaydı. Bu kırılganlığın farkında olan İrlanda hükümeti, Apple’ın getirdiği talih kuşunu Norveç’in Kuzey Denizi petrol gelirlerine davrandığı gibi ele almayı planlıyor: Bir ulusal varlık fonu kuracak. Yani bütün yumurtalar aynı sepete konmayacak. Bakanlar, toplam değerinin 2040 yılına kadar 100 milyar Euro’ya ulaşmasını ve bu noktada elde edilen geliri harcamaya başlamayı umuyorlar.

Bunun yanı sıra halka bazı sürprizler de var.  Gelecek yılın başlarında yapılacak bir seçim nedeniyle bugünkü bütçe halka bazı destekleri de içeriyor. Avrupa maliye bakanlıklarının çoğu 2021-23 enerji fiyatı şoku sırasında verilen destekten geri çekilirken İrlandalı haneler bu kış 250 euro’luk bir enerji desteği alacak. Çocuklar için yapılan ödemeler artırıldı  ve gelir vergisi eşikleri de yükseltildi. Kamu altyapı yatırımlarına da 3 milyar euro daha fazla harcama  yapılacak.

İrlanda’da politika yapıcıları zorlayan, ekonomide fazla hareket kabiliyetinin olmaması. Avrupa Merkez Bankası, kıtanın başka yerlerindeki kasvetli koşullara yanıt vererek faiz oranlarını düşürmeye devam edecek. İrlanda’da istihdam piyasası sıkı. Hükümetin vergileri düşürmeye veya harcamaları artırmaya yönelik herhangi bir ek hamlesinin enflasyonu artırması muhtemel.

Apple’ın “Talih Kuşu” gelirinin bir kısmının nasıl harcanacağına dair tüm ayrıntılar ocak ayında ortaya çıkacak. Bakanlar zaten daha fazla para harcama baskısı altında. Bütçe açığını kapatma siyaseti hiçbir zaman kolay değil ancak İrlanda örneği de çok yüksek bir bütçe fazlasını da yönetmenin de kolay olmadığını gösteriyor.

Apple 3 trilyon doları aşan piyasa değeriyle dünya borsalarına kafa tutuyor

İlk adım Norveç, İrlanda ve İspanya’dan geldi: Filistin devletini tanıyacaklar