Tüketim yavaşladı, büyüme alarm verdi

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) üçüncü çeyrek gayrisafi yurt içi hasıla verilerini açıkladı. Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) üçüncü çeyrek ilk tahmini zincirlenmiş hacim endeksi olarak bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 5,9 arttı. Böylece yıllık büyüme de yüzde 3.8’den yüzde 4.3’e yükseldi. Reuters anketinde üçüncü çeyrekte yıllık büyüme beklentisi yüzde 5,6 olmuştu. Yıllık büyüme her ne kadar beklentilerin üzerinde gelse de ikinci çeyreğe göre büyümedeki artış sadece yüzde 0,3 oldu. Büyümenin yavaşlamasında tüketim harcamalarındaki düşüş etkili oldu. Yılın ikinci çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 15,4 olan yerleşik hane halklarının nihai tüketim harcamalarındaki artış oranı üçüncü çeyrekte yüzde 11,2’e düştü.

En yüksek katkı vergiden geldi, onu inşaat izliyor, sanayide artış var

GSYH’yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde; 2023 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yıla göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak inşaat yüzde 8,1, sanayi yüzde 5,7, finans ve sigorta faaliyetleri yüzde 5,1, hizmetler yüzde 4,3, kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri yüzde 3,6, gayrimenkul faaliyetleri yüzde 2,7, diğer hizmet faaliyetleri yüzde 2,2, bilgi ve iletişim faaliyetleri yüzde 1,7 ve tarım sektörü yüzde 0,3 artarken, mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri yüzde 2,5 azaldı. Ürün üzerindeki vergiler eksi sübvansiyonlar ise yüzde 16,5 arttı.

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, bir önceki çeyreğe göre yüzde 0,3 arttı. Takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, 2023 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 5,1 arttı.

GSYH 7,7 trilyon TL

Üretim yöntemiyle GSYH tahmini, 2023 yılının üçüncü çeyreğinde cari fiyatlarla bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 79,8 artarak 7 trilyon 681 milyar 432 milyon TL oldu. GSYH’nin üçüncü çeyrek değeri cari fiyatlarla dolar bazında 295 milyar 815 milyon olarak gerçekleşti.

Hane halkı nihai tüketim harcamaları ikinci çeyreğe göre düştü

Yerleşik hane halklarının nihai tüketim harcamaları yılın üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak yüzde 11,2 arttı. İkinci çeyrekte artış yüzde 15,4 olmuştu. Üçüncü çeyrekte devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 5,3, gayrisafi sabit sermaye oluşumu ise yüzde 14,7 arttı. İkinci çeyrekte devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 6,1, gayrisafi sabit sermaye oluşumu ise yüzde 5,6 artmıştı.

Mal ve hizmet ithalatı, 2023 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak %14,5, ihracatı ise %1,1 arttı.

İşçi yine büyümeden pay alamadı

İşgücü ödemeleri, 2023 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 117,2 arttı. Net işletme artığı/karma gelir yüzde 50,7 arttı. İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma değer içerisindeki payı geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 26,1 iken, bu oran 2023 yılında yüzde 32,2 oldu. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 55,0 iken yüzde 47’ye indi.

Hakan Kara: Ekonomide dengelenme başladı

Merkez Bankası eski Başekonomisti ve Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Kara, X hesabın yaptığı paylaşımda tüketimin yavaşlamasıyla birlikte ekonomide dengelenme başladığına dikkat çekti:

Tüketimin yavaşlamasıyla birlikte ekonomide dengelenme başladı. Son çeyrekte daha da belirginleştiğini göreceğiz. pic.twitter.com/pow4pUhF2p

— Hakan Kara (@ali_hakan_kara) November 30, 2023

Mahfi Eğilmez: Gelirini enflasyon kadar artıramayanlar için anlam ifade etmiyor

Hazine eski Müsteşarı ve iktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez de X hesabından yaptığı paylaşımda şu ifadelere yer verdi:

GSYH Üçüncü Çeyrekte % 5,9, ilk 9 ayda yüzde 4,6 büyüdü. Bu dönemde ortalama enflasyon % 50,3 olduğu için bu büyüme, gelirini enflasyon oranında artıramayanlar için bir anlam ifade etmiyor. pic.twitter.com/oyFWUBf9Il

— Mahfi Eğilmez (@mahfiegilmez) November 30, 2023

Şimşek: Sürdürülebilir yüksek büyümenin temelini güçlendireceğiz

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Türkiye ekonomisinin üçüncü çeyrekte yüzde 5,9 ile beklentilerin üzerinde büyümesinin ardından değerlendirmede bulundu. Şimşek, “Sürdürülebilir yüksek büyümenin temelini güçlendireceğiz” mesajını verdi ve “Dış ticaret verileri cari açıktaki iyileşmenin devam edeceğine işaret ediyor” olarak belirtti. Bakan Şimşek, “Programımızın öngörüsü dahilinde büyümede daha dengeli bir kompozisyona doğru yol alıyoruz” dedi. Şimşek, 3. çeyrek GSYH büyümesine ilişkin değerlendirmelerde bulundu. Şimşek, şunları söyledi:

“Türkiye ekonomisi 2023 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 5,9 büyürken, mevsimsel düzeltilmiş GSYH büyümesi bir önceki çeyreğe göre yüzde 0,3 oldu. İlk 9 ayda büyüme yıllık yüzde 4,7 gerçekleşti. Üçüncü çeyrek itibarıyla yıllıklandırılmış milli gelir 1 trilyon 76 milyar dolar seviyesine yükseldi. Uyguladığımız dezenflasyon programının finansal piyasalarda olumlu etkilerini gördük. Yatırımcı güveni arttı, ülkemiz risk primi düştü, uluslararası sermaye girişi başladı, rezervlerimiz güçlendi ve kur oynaklığı azaldı. Programımızın öngörüsü dahilinde büyümede daha dengeli bir kompozisyona doğru yol alıyoruz. Yılın ilk yarısına göre iç talebin büyümeye verdiği katkı 8,8 puandan 8,5 puana gerilerken, net dış talebin negatif katkısı 4,9 puandan negatif 2,6 puana düştü. Bir önceki çeyreğe göre özel tüketim daralırken; yatırım ve ihracat artış gösterdi. Dengelenmeye yönelik uyguladığımız politikalar sonucunda eylül ayında cari açıkta mayısa göre yıllık 8,6 milyar dolar iyileşme sağlandı. Ekim ve kasım aylarına ilişkin dış ticaret verileri cari açıktaki iyileşmenin devam edeceğine işaret ediyor. Büyümede dengelenme, dışa bağımlılığın azaltılması ve cari açığın kalıcı olarak düşürülmesi için yüksek teknolojik ürünlerin üretimine yönelik yatırımları, ihracatçılarımızın finansmana erişimini ve hizmet ihracatımızı güçlü bir şekilde destekliyoruz. 300 milyar TL hacminde yatırım taahhütlü avans kredisi programını hayata geçirdik. Eximbank’ın sermayesini artırdık ve günlük reeskont kredi limitini 10 katına çıkararak 3 milyar liraya yükselttik. Son olarak, hizmet ihracatından elde edilen gelirlere sağlanan kazanç istisnasını artıran düzenleme Yüce Meclisimizde görüşülüyor. İşgücü piyasalarında olumlu görünüm devam ediyor. Üçüncü çeyrekte de istihdam artışı ve işsizlik oranındaki düşüş devam etmiştir. Eylül ayında mevsimsel düzeltilmiş işsizlik oranı yüzde 9,1 ile 2013 Aralık ayından sonraki en düşük seviyesine geriledi. Uyguladığımız öngörülebilir ve kurala dayalı politikalarımıza; enflasyon ve cari açıkta kalıcı düşüş ve makro-finansal istikrar sağlanıncaya kadar devam edeceğiz. Böylece sürdürülebilir yüksek büyümenin temelini güçlendireceğiz.”

‘Küresel büyümenin 1,5 katı hızlı büyüyeceğiz’

Şimşek, TRT Haber’de yayınlanan röportajında da her ne kadar önümüzdeki dönemde yavaşlama ihtimali varsa da 2023’e ilişkin Orta Vadeli Program’daki öngörülere paralel ilerlediğini belirterek, “Programda yüzde 4,4’lük bir büyüme öngörmüştük. Bu düşük gibi gelebilir fakat küresel büyüme yüzde 3 veya altında olacak. Dolayısıyla küresel büyümenin 1,5 katı hızlı büyüyor olacağız. İstihdam artışı çok güçlü. Burada önemli olan husus büyümenin yeniden dengelenmesi. Burada da yeniden dengelenme başladı” diye konuştu.

Türkiye, OECD ve G20’de en hızlı büyüyen ekonomi oldu

Nitekim Türkiye, 3. çeyrekte yüzde 5,9’luk büyüme verisiyle Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve G20 ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ekonomi oldu. OECD’de Türkiye’yi, yüzde 5,9’luk büyüme oranıyla Kosta Rika takip etti. Bu ülkeyi yüzde 3,4 ile İsrail, yüzde 3,2 ile Meksika ve yüzde 2,9 ile ABD izledi. OECD ülkeleri ekonomilerinin ortalama büyümesi yüzde 1,7 olarak hesaplandı. OECD’de ekonomisi en çok küçülen ülke ise yüzde 1,5 ile Norveç oldu. Ekonomisi en fazla daralan ikinci ülke yüzde 1,3 ile İsveç olarak hesaplandı.

Türkiye, 3. çeyrek büyüme verisi açıklanan G20 ülkeleri içinde de ilk sırada yer aldı. Türkiye’yi, yüzde 4,9 ile Endonezya ve Çin takip ederken bu ülkeleri yüzde 3,2 ile Meksika izledi.

Söz konusu dönemde AB’de ortalama büyüme yüzde 0,1 oldu. AB ülkelerinin büyüme oranlarına bakıldığında Romanya’nın yüzde 2,1 ile ilk sırada yer aldığı, bu ülkeyi yüzde 1,9 ile Portekiz’in takip ettiği görüldü. Türkiye ekonomisi, AB ülkelerinden daha hızlı ve güçlü büyüme performansı sergiledi.

Jeopolitik riskler arttı, CEO’ların büyüme beklentisi 3 yılın en düşük seviyesinde