Sosyal medyada ne paylaştığınıza dikkat edin, Ticaret Bakanlığı sizi de yakalayabilir

Diyelim ki televizyonda İstanbul’da sokakta meydana gelen bir olaya ilişkin bir haber izliyorsunuz. A, o da ne, sokakta haberi anlatan muhabirin arkasından o an geçmekte olan belediye otobüsünün üzerindeki reklam tabelası buzlanmış.

Bunun nedeni, Ticaret Bakanlığı’na bağlı olarak uzun süredir görev yapan Reklam Kurulu’nun yaptığı gizli reklam cezası uygulamaları. Kurul, şans eseri veya kasıtlı olmasına bakmadan haber görüntüleri dahil her yerde arka planda çıkan ve reklam anlamına gelecek her şeye ceza kesiyor.

Cezadan kurtulmanın iki yolu var: Ya görüntüyü buzlayacaksınız veya ‘Burada reklam var’ diyeceksiniz, yani gösterdiğiniz şeyden gerçekten para alıp fatura kesecek, vergisini vereceksiniz.

Sadece televizyonlar değil; artık okuyucusu pek kalmasa da kağıda basılı gazeteler de, web siteleri de bu cezalara tabi. O yüzden yayıncılar Reklam Kurulu’nun zaman zaman çok ağır olabilen cezalarına karşı çok dikkatliler, haberlerde, fotoğraflarda ve videolarda reklam gibi görünecek şey kullanmaktan kaçınıyorlar.

Şimdi Reklam Kurulu kapsama alanına sosyal medyayı da aldı. Aslında almakta haklı, çünkü bu mecrada adına ‘influencer’ (etki yaratıcı) denen büyük bir kullanıcı grubu temelde reklam yapıyor. Bir ürünü paylaşıyor, onu övüyor, bir otele gidiyor, bir lokantayı beğeniyor vs vs.

Sosyal medyadaki bu reklam gibi durmayan ama aslında reklam olan ve paylaşanın para alarak paylaştığı şeyler gerçekten çok fazla. Hatta şunu söylemek mümkün: Geleneksel, yani adını söyleyerek reklam yapmak artık çok azalmaya başladı, reklamcılık faaliyeti büyük ölçüde sosyal medyadaki bu ‘etki yaratıcı’ların ‘Bu bir reklamdır’ demeden, sanki kendisi o üründen çok memnunmuş gibi yaptığı paylaşımlara kaydı.

Tabii bu durum devlet açısından iki büyük sorun yaratıyor: Birincisi Maliye Bakanlığı bu faaliyetlerden vergi alamıyor, çünkü fatura kesilmiyor, para alış verişi gizlice yapılıyor. İkincisi Reklam Kurulu gibi halkı yanıltıcı reklamlardan ve gizlice yapılan reklamlardan korumak için kurulmuş kurumların işi zorlaşıyor.

Maliye Bakanlığı çareyi sosyal medyayı bu açıdan sıkı takibe almakta, bazı önde gelen ‘etki yaratıcı’ları yakından izlemekte buldu. Ticaret Bakanlığı’na bağlı Reklam Kurulu ise bir adım ileri gitti, bu iş için bir yapay zeka programından yararlanmaya karar verdi. Kurul adına sosyal medyayı artık bir yapay zeka tarıyor.

“Sosyal Medya Reklamlarının Yapay Zeka ile Taranması Projesi” adı verilen proje Mart 2022’de  devreye alınmış. Aslında reklam niteliğinde paylaşım yapan ama paylaşımına ‘Bir bir reklamdır’ ifadesi eklemeyenler yakalanmaya başlamış. Dün Reklam Kurulu’ndan yapılan açıklamaya bakılırsa proje etkili de olmuş, paylaşımlarının reklam olduğunun açık ve anlaşılır şekilde ifade edilmeme oranı yüzde 57’den yüzde 11’e düşmüş ama bu arada tüketici şikayetleri de artmış.

Reklam Kurulu influencerlara (yani etki yaratıcılara) bu yılın ilk altı ayında 39 durdurma cezası, 11 durdurma ve idari para cezası uygulanmasına karar vermiş. Durdurma cezası yaptırımı ile mevzuata aykırı gerçekleştirilen reklamların düzeltilmesi veya kaldırılması istendi.

Ceza her yıl yeniden değerleme oranında artıyor

Geçen yıl için mevzuata aykırı reklam yapan bir influencer hakkında uygulanan idari para cezası 347 bin 128 lira iken bu tutar yeniden değerleme oranında artırılarak 2024’te 550 bin 59 lira oldu. Geçen yıl beş influencer’a 1 milyon 352 bin 808 lira idari para cezası uygulandı. Bu yılın ilk altı ayında ise 11 influencer’a 5 milyon 35 bin 994 lira idari para cezası uygulanmasına karar verildi. Böylece 1,5 yıllık dönemde toplam 6 milyon 388 bin 802 lira para cezası kesildi.

2023’te toplam 77 sosyal medya hesabına idari yaptırım uygulanırken bu rakam 2024’ün ilk yarısında 50’ye ulaştı. Influencer’larca yapılan paylaşımlarda bir markaya ait ürün veya hizmet reklamının yapıldığı ancak bunun açık şekilde reklam olduğunun belirtilmediği veya örtülü tanıtım (gizli reklam) yapıldığı gerekçesiyle idari yaptırım uygulandı.

Bunun yanı sıra bazı paylaşımlarda sağlık beyanı içeren ifadelerin olması, klinik, hastane, doktor gibi sağlık hizmetlerine yönlendirmesi, reklamı yasak ürünlerin tanıtımının yapılması, kozmetik ürün tanımını aşan ifadelerin kullanılması, takviye edici gıda reklamında mevzuata aykırı ifadelerin yer alması gibi gerekçelerle de bazı influencer’lara idari yaptırım uygulanmasına karar verildi. Kurul kimi kez de mevzuata aykırı paylaşımın haksızlık içeriği, tekrarı, takipçi sayısına bağlı etki alanının büyüklüğü ve influencer’ların paylaşımdan elde ettiği menfaat ve ekonomik durumu gibi unsurlar dikkate alarak durdurma ve idari para cezaları bir arada da uygulandı.

Kurunun yanında yaş da yanar mı?

Sosyal medyanın yapay zeka tarafından taranması, beraberinde ‘kurunun yanında yaşın da yanması’ riskini getiriyor. Yani, aslında ‘influencer’ olmayan, bu işten para kazanmayan kişiler de eğer reklam niteliğinde bir paylaşım yapacak olurlarsa yapay zekaya yakalanabilir.

Gittiğiniz bir lokantayı çok beğendiniz, aldığınız bir ayakkabıdan çok memnun kaldınız, bir içeceği tüketmeden yapamıyorsunuz… Böyle paylaşımlara dikkat etmek gerek.

Sosyal medya üzerinden emlak ilanı verenlere denetim geliyor

Sosyal medyada kim ne paylaşıyor, aslında ne diyor?