Cumhuriyet’in kültür-sanatta 100 akı

Cumhuriyet 100 yaşında. Atatürk’ün kurduğu ve muassır medeniyet seviyesine erişmeyi hedef kıldığı bu yolculukta kültür-sanat elbette ki çok özel bir yere sahip. “Sanatsız kalan milletlerin hayat damarlarından biri kopmuş demektir” sözünü söyleyen Atatürk’ün Cumhuriyeti 100 yıllık bu serüveninde göğsümüzü kabartacak nice sevinç ve başarılara imza attı. Bunların bazıları belki bireysel başarıydı. Ancak toplum olabilmenin bir kıstası olan sevinci de üzüntüyü de birlikte yaşamanın önemi hatırlattığı için milletin ortak hafızasında yer etti. Biz de 10Haber olarak Cumhuriyetimizin 100 yılında kültür-sanat alanında öne çıkan başarıları listeledik.

–1939: Semiha Berksoy, Berlin’de Richard Strauss’un ‘Ariadne auf Naxos’ isimli eserinde başrol oynayarak Avrupa’da sahneye çıkan ilk Türk opera sanatçısı olmayı başardı.

–1942: Türk Beşleri’nden biri olan Necil Kazım Akses’in ‘Ankara Kalesi Senfonik Tarih’ adlı bestesi, Berlin Şehir Orkestrası tarafından seslendirilerek plağa kaydedildi. Bu, bir Türk bestecinin yurtdışında plağa kaydedilen ilk eser oldu.

–1950: Nâzım Hikmet, Dünya Barış Konseyi tarafından Uluslararası Barış Ödülü ile ödüllendirildi. O esnada cezaevinde olan Nâzım Hikmet adına ödülü Pablo Neruda aldı.

–1953: Sait Faik Abasıyanık’a Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Mark Twain Cemiyeti, çağdaş edebiyata yaptığı katkılardan ötürü onur üyeliği verdi. Abasıyanık’tan önce Türkiye’den Mustafa Kemal Atatürk’e verilen bu ödülü almasına karşı çıkanlar olduysa da yazarın kendisi ödülü gururla kabul etti.

–1956 : Mazhar Şevket İpşiroğlu ve Sabahattin Eyüboğlu’nun yönettiği ‘Hitit Güneşi’ belgeseli Berlin Film Festivali’nde Gümüş Ayı Ödülü kazandı.

–1958: Ara Güler’in tesadüfen keşfettiği Afrodisyas’ta çektiği fotoğraflar Time dergisinde yayımlanınca büyük yankı uyandırdı.  Milattan önce 500’e uzanan tarihiyle antik kent, ismini tanrıça Afrodit’ten alıyordu. Afrodisyas sonrasında, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne de girdi.

–1964: Ulvi Doğan, Erol Taş ve Hülya Koçyiğit’in başrolünde yer aldığı Metin Erksan’ın yönettiği ‘Susuz Yaz’, Berlin Film Festivali’nde Altın Ayı kazandı.

–1971: Moğollar’ın yeni albümü ‘Anadolu Pop Moğollar’ Academie Charles Cros tarafından en iyi Fransızca albüm dalında büyük plak ödülünü aldı. Böylece grup, adını bu ödülü kazanan Serge Gainsbourg, Jane Birkin, Jacques Brel, Françoise Hardy, Nana Mouskouri ve Jean Michel Jarre gibi önemli müzisyenlerin arasına yazdırdı.

–1971: Yılmaz Günay’in yönettiği ‘Umut’ 1971’de Cannes Film Festivali’nde gösterildi. ‘Umut’ Cannes Film Festivali tarihinde gösterilen ilk Türk yapımı oldu.

–1973: Yaşar Kemal Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterildi. Nobel’e aday gösterilen ilk Türk olan Kemal, verdiği bir röportajda “Ölene kadar da aday olacağım” dedi.

–1973: Türkan Şoray’ın yönettiği ‘Dönüş’, Moskova Film Festivali’nde gösterildi. Film, festivalden Özel Ödül aldı.

–1975: Aziz Nesin Asya-Afrika Yazarlar Birliği Ödülü’nü kazandı. Böylece ilk kez bir Türk yazar bu ödülü kazandı.

–1980: Türkiye’de sansürlenen, Ömer Kavur’un yönetttiği ‘Yusuf ile Kenan’, Uluslararası Milano Film Festivali’nde Büyük Ödül’e değer görüldü.

–1982: 12 Eylül’ün baskıcı ve yasakçı günlerinde Şerif Gören’in yönettiği ve senaryosunu Yılmaz Güney’in yazdığı ‘Yol’, Cannes’da Altın Palmiye kazandı. ‘Yol’ bu ödülü kazanan ilk Türk filmi oldu.

–1983: Türkiye’de yasaklı olan Erden Kıral’ın yönettiği ‘Hakkari’de Bir Mevsim’ 33. Berlin Film Festivali’nde Gümüş Ayı ödülünü aldı.

–1983: Mimarlık dünyasının saygın ödüllerinden Ağa Han Mimarlık Ödülü’nü Türkiye’den ilk kez Nail Çakırhan kazandı. Sonraki yıllarda Turgut Cansever, Sedat Hakkı Eldem, Han Tümertekin, Emre Arolat gibi ünlü mimarlar da bu prestijli ödülün sahibi olacaktı.

–1985: Fakir Baykurt, ‘Gece Vardiyası’ kitabıyla Alman Endüstri Birliği (BDI) Yazın Ödülü’ne değer görüldü.

–1986: Tuncel Kurtiz, ‘Kuzuların Gülüşü’ filmindeki performansıyla 36. Berlin Film Festivali’nde En İyi Erkek Oyuncu seçildi ve Gümüş Ayı ödülünü kazandı.

–1988: La Diva Turca olarak anılan Leyla Gencer, dünyanın en prestijli ödüllerinden Donizetti Ödülü’nü kazandı. Gencer sonrasında La Scala’nın direktörlüğünü de üstlendi.

–1992: Atlantic Records ile müzik dünyasına birçok yıldız kazandıran Ahmet Ertegün toplamda altı kez aday gösterildiği Grammy Ödülleri’nin ilkini kazandı. Ertegün bu ödülü toplamda iki kez kazanırken 1987’de de adı Rock Hall of Fame’e yazıldı.

–1998: Tarkan,  Universal Music Group ile anlaşma imzaladı. Aynı yıl Tarkan adını verdiği toplama albümü Fransa, Arjantin, Rusya ve Hollanda dahil olmak üzere birçok ülkede yayımladı. Tarkan, dünya genelinde bir buçuk milyon satış rakamına ulaştı. 1999 yılında çok yüksek satış rakamlarına sahip olan müzik şarkıcılarını ödüllendiren Dünya Müzik Ödülleri, Tarkan’a, Dünya’nın En Çok Satan Türk Sanatçısı ödülünü verdi.

–2002: Leyla Erbil, PEN Yazarlar Derneği tarafından Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterildi. Erbil Nobel’e aday gösterilen ilk kadın yazar oldu.

–2003: Nuri Bilge Ceylan’ın ‘Uzak’ adlı filmi, Cannes Film Festivali’nde Büyük Jüri Ödülü’nün sahibi oldu. Filmdeki performansıyla Muzaffer Özdemir ve Mehmet Emin Toprak da En İyi Erkek Oyuncu ödülünü aldı.

–2003: Kalan Müzik kurucusu Hasan Saltık, Hollanda’nın prestijli kültür ve sanat ödülü Prince Claus Award’ı kazandı.

–2003: Sertab Erener, ‘Everyway That I Can’ şarkısıyla katıldığı Eurovizyon Şarkı Yarışması’nda Türkiye’ye ilk birinciliğini kazandırdı.

–2004: AP fotoğrafçısı Murad Sezer, Irak’ın Felluce kentinde çektiği fotoğrafla Pulitzer ödülüne layık görüldü.

–2005: Londra’daki Royal Academy, ‘Turks: A Journey of a Thousands Years 600-1600’ sergisine ev sahipliği yaptı.

–2006: Orhan Pamuk, Nobel Edebiyat Ödülü’ne değer görülen ilk Türk yazar oldu.

–2010: Berlin Film Festivali’nde Semih Kaplanoğlu’nun yönettiği ‘Bal’ filmi Altın Ayı ödülünü kazandı.

–2010: İstanbul, Avrupa Kültür Başkenti oldu. Yıl boyunca büyük çaplı pek çok sanat etkinliği düzenlendi. Eylül ayında U2, Atatürk Olimpiyat Stadyumu’nda konser verdi. Zülfü Livaneli, İrlandalı grupla düet yaptı.

–2012: Cannes Film Festivali’nin kısa metraj film yarışmasında Rezan Yeşilbaş’ın ‘Sessiz’ filmi En İyi Film seçildi ve Altın Palmiye kazandı.

–2014: Nuri Bilge Ceylan’ın yönettiği ‘Kış Uykusu’, Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye kazanarak sinema tarihinde bu ödülü kazanan üçüncü Türk filmi oldu.

–2016: Borusan İstanbul Filarmoni Orkestrası (BİFO), klasik müziğin başkentinde, Mozart’ın evinde konser verdi. BİFO için bu bir meydan okumaydı. Şef Sascha Goetzel “Harikulade ve çok büyük bir meydan okuma. Bu sanki Şampiyonlar Ligi’nde son sekize kalmak veya daha da başarılı olmak gibi bir şey” dedi. Orkestra 2014 yılında da Londra’daki ünlü Royal Albert Hall’da sahne almıştı.

–2017: Besteci ve piyanist Fazıl Say, klasik müzik dünyasının en prestijli ödüllerinden Echo Klassik’i kazandı. Say, yıllardır dünyanın dört bir yanında verdiği konserlerde kapalı gişe sahne almaya devam ediyor.

–2017: Londra’daki Tate Modern’de, ilk kez bir Türk sanatçının Fahrelnissa Zeid’in retrospektif sergisi açıldı. Müze, Zeid’i 20. yüzyılın en önemli kadın sanatçılarından biri olarak tanımladı.

–2019: Osman Hamdi Bey’in 1880 yılında yaptığı ‘Kur’an Okuyan Kız’ tablosu Londra’daki Bonhams Müzayede Evi’nde 6 milyon 315 bin sterline satılarak Türk sanat tarihinin en pahalı tablosu olarak kayıtlara geçti.

–2019: Besteci Pınar Toprak, ‘Captain Marvel’ın film müziklerine imza attı. Bu olay Toprak’a süper kahramanlar dünyasında bir film müziğine imza atan ilk kadın olma unvanı da kazandırdı.

–2019:Haluk Bilginer, ‘Şahsiyet’ dizisindeki rolü ile Uluslararası Emmy Ödülleri’nde En İyi Erkek Oyuncu seçildi.

–2019: İtalya’da düzenlenen dünyanın en prestijli etkinlik serilerinden Verona Opera Festivali’nde tenor Murat Karahan dört başyapıtta peşi sıra başrolde oynama başarısı gösterdi. Karahan, ‘Il Travatore’, ‘Carmen’, ‘Tosca’ ve ‘Aida’da başrolde yer aldıktan sonra hem Verona Arena’da hem de kentin tarihi sokaklarında uzun süre alkışlandı.

–2023 Merve Dizdar, Nuri Bilge Ceylan’ın filmi ‘Kuru Otlar Üstüne’deki performansıyla Cannes Film Festivali’nde En İyi Kadın oyuncu seçildi.

–2023: Londra Tasarım Bineali’nde sergilenen Melek Zeynep Bulut’un ‘Açık Yapıt’ adlı eseri Public Award kazandı. Daha sonra Londra Tasarım Festivali’nde sergilenen eser bugünden itibaren 19 Kasım’a kadar İstanbul Atatürk Kültür Merkezi’nde sergilenecek.

–2023: Dünyanın en önemli çağdaş sanat müzeleri arasında gösterilen New York MoMA’nın 11 Ekim 2023’te kalıcı koleksiyonuna aldığı ilk NFT sanat eseri, Refik Anadol’un ‘Unsupervised-Machine Hallucinations’ adı çalışması oldu.

Müzisyenler tek ses: Yaşasın Cumhuriyet