O ‘Avantürün Kraliçesi’ydi: İlk kadın yönetmenlerimizden Birsen Kaya veda etti

Tarabya’daki Mesut Bey’in Köşkü’nde ‘İntikam Derler Adıma’ adlı film için set kurulmuş. Herkes bir filme başlamanın heyecanı içerisinde, yönetmen Birsen Kaya ilk sahneyi çekmeden önce bütün seti topluyor ve bir konuşma yapıyor: “Beni bir kadın olarak görmeyeceksiniz. Bir rejisör olarak göreceksiniz. Güzel güzel çalışacaksanız hep beraber çalışalım.” Bütün ekip ama özellikle oyuncular gelip Kaya’yı tebrik ediyor ve sonra film çekimine geçiliyor.

Birsen Kaya böyle anlatmıştı yönetmenliğinin ilk gününü. Bu şekilde konuşma yapmasının sebebi Yeşilçam’ın ilk kadın yönetmenlerinden biri olmasıydı. Mazisi eskiydi Yeşilçam’da. Kalburüstü birçok yönetmenin asistanlığını yapmıştı. Kalemi kuvvetliydi pek çok senaryo yazmıştı. Yani sinema dünyasının tanıdığı ve sevdiği bir isimdi. Ama yönetmen olarak o dünyada varolmak kolay iş değildi. Kaya en baştan sözünü söyleyerek başladı yönetmenliğe. Kayıtlara göre 15 film yönetti ama kendisine sorarsanız “35 film çektim” diyor. Hatta Türk sinemasında en çok film çeken kadın yönetmenin kendisi olduğu söylüyor.

Pek çok yönetmene asistanlık yapan Birsen Kaya Fikret Hakan ile Nijat Özün’ün ‘Türk Sineması Tarihi’ni hatmediyor.

81 yaşında yaşamını yitiren Birsen Kaya ‘Avantürün Kraliçesi’ olarak anılıyordu. Bunun da sebebi avantür filmlere olan düşkünlüğüydü. ‘Dadaş Rıfat’, ‘Dadaş Rıfat Geliyor’, ‘İntikam Derler Adıma’, ‘Killing Ölüm Saçıyor’, ‘Hedefte Beş Adam’, ‘Kanunsuz Yaşayanlar’, ‘Kirli Eller’, Bitirim Kemal’, ‘Kahreden Arzular’, ‘Şeftalisi Ala Benziyor’ yönetttiği filmlerden bilinenleri.

1943 doğumlu, Beşiktaş’ta okumuş, edebiyat ve sinemaya meraklı ve gazeteci olmak isteyen lise mezunu bir genç kız olarak Artist dergisine gidip “Ben gazeteci olmak istiyorum” demesiyle başlıyor Birsen Kaya’nın sinema macerası. Dergide “Bir söyleşi yap muvaffak olursan başlarsın” denilmesi üzerine Neriman Köksal ile söyleşi yapıyor. Beğeniliyor söyleşi, Artist dergisinin kadrosuna giriyor Kaya. Sonrasına Yeşilçam dünyasının habercilerinden biri oluyor.

Birsen Kaya Hülya Koçyiğit ile birlikte.

Halit Refik’in ‘Gurbet Kuşları’ filmini çekerken sette Birsen Kaya. Yönetmen yardımcısı Kemal İnci’yle diyaloglarına şahit oluyor Halit Refiğ ve onu da asistanı yapıyor. Setteki Cüneyt Arkın gibi o da 1963’te Yeşilçam dünyasına dahil oluyor. İyi bir yönetmen yardımcısı olarak nam salıyor. Vedat Türkali’den Yılmaz Güney’e kadar pek çok yönetmenin asistanlığını yapıyor. Lakin edebiyata düşkün biri Birsen Kaya, okuyor. Hikayeler var hafızasında. Yazdığı senaryolar beğenilince yardımcı yönetmenliğinin yanına bir de senarist kimliği ekleniyor.

Yönetmen Nazmi Özer’in ‘Kanlı Kader’ filmini çekerken rahatsızlanması sonrasında filmi bitiriyor. Bunu gören yapımcı Birsen Kaya’nın film çekmesini istiyor. O da “Tamam’ diyor ve ilk filmi ‘İntikam Derler Adıma’yı çekiyor. İkinci film ise Yılmaz Köksal’ı başrole taşıyacak olan ‘Sana Allah Acısın’. Bir western… Avantür filmler sevdiği için bu alanda filmler çekiyor Birsen Kaya ve çektiği filmler de iş yapan yapımlar oluyor. Eli hızlı yönetmenlerden biri aynı zamanda. Bir haftada film çekmişliği bile var. Lakin işine karşı titiz. Bunun için 70’li yılların özellikle sinema dünyasında kendine alan açmak isteyen yapımcıların tercih ettiği yönetmenlerden biri oluyor.

Tamer Yiğit ve Hülya Koçyiğit’in rol aldığı filmde Birsen Kaya (en sağda) da yönetmen yardımcısı olarak çalışıyor.

1971 yapımı ‘Kirli Eller’ filminde genelev sahneleri için bizzat gidip genelevleri ziyaret ediyor. Gerçekçi film çekmek derdi. Gördükleri üzerine çekiyor filmi. Mahkemeye veriliyor. İfadesini verirken, “Ne gördüysem onu çektim” diyor.

Kendi yapım şirketi Ufuk Film’i kurup filmler çeken Kaya bu konuda pek başarılı olamayınca 1977 yılında sinemayı bırakıyor. Sonradan “Eğer Yeşilçam sineması bitmeseydi hala rejisörlük yapardım” dese de senarist, yapımcı ve yönetmen olarak sinemamızın tarihine geçiyor. Fakat bu tarih biraz geç yazılıyor.

Birsen Kaya 90’lar hatta 2000’lerden sonra hatırlandı ancak. Uçan Süpürge Film Festivali’nin ilk yıllarında Türk sinemasındaki kadın yönetmenlerin varlığına dikkat çekmeye çalışan programlarında adı geçmeye başlamıştı. 2014’te Sabire Soytok’un çektiği ‘Avantürün Kraliçesi Birsen Kaya’ belgeseli ve Türkiye Sineması Görsel Hafıza Merkezi kapsamında onunla yapılan uzun söyleşi Kaya ile ilgili eldeki ender kaynaklar. 2020’de İstanbul Film Festivali tarafından kendisine Sinema Onur Ödülü takdim edildi.

Uzun süredir sağlık sorunları yaşayan Kaya, 81 yaşınday ama hatırlanmış bir yönetmen olarak hayata gözlerini yumdu.

Yeşilçam’ın kahramanları artık yetim: Yılmaz Atadeniz’i kaybettik