Raf Gezgini: Booker 2023’ün peşinde

Edebiyat dünyası, bir başka prestijli ödülün kazananı öğrenmeye hazır. Nobel Edebiyat Ödülleri’nden sonra en en prestijli edebiyat ödülü olan Booker 2023 kazananı bugün açıklanacak. 

Bu vesileyle kısa listeye alınmış altı yazar ve kitabın peşine düşüyoruz. Baştan söyleyelim, Türkiye’deki okurların aşina olmadığı isimlerden oluşuyor liste. Altı isimden yalnızca birinin şu ana kadar Türkçeye çevrilmiş bir kitabı var (Paul Harding, ’Babamın Yalnızlığı’, Timaş Yayınları).

Ancak Booker Ödülü bir yazarın hayatını değiştirebileceği gibi herhangi bir okurun da hayatını değiştirebilir. Bu yılın kazanan ismi ve kitaplarına Türkiye’deki yayınevleri de kayıtsız kalmayacak ve bizi yeni bir yazarla daha tanıştıracaktır diye düşünüyoruz. Hatta hazırlıklara çoktan başlamış ve yayın programlarında bu yazarlara yer açmış yayınevleri de var. Önümüzdeki günlerde müjdeli haberleri alabiliriz.

Yazarlara geçmeden önce Booker Ödülü’ nedir sorusuna cevap verelim:

1969 yılından itibaren düzenlenen ödül, 2005 yılına kadar İngilizce olarak kaleme alınan ve de İngiliz Milletler Topluluğu veya İrlanda vatandaşı olan yazarların eserlerine verilirdi. 2005’ten itibaren ise Man Booker Uluslararası Ödülü adı altında tüm dünyadan yazarların seçilen eserlerine verilmeye başlandı. İsim değişikliği ödüle sponsor olan şirket nedeniyle. Zaten 2019’da da sponsor değişimiyle birlikte yeniden Booker ismine geri dönülüyor.

Nasıl seçiliyor muamma

İngilizce yayınlanmış bu kadar roman arasından bu sayılara nasıl iniliyor, romanlar nasıl belirleniyor bu bir muamma. Yıl boyunca değerlendirilen romanlar ve listeyi belirleyen kriterler kamuoyuna açıklanmıyor. Ödülün sahibi her sene değişen bir jüri komitesi tarafından belirleniyor. Jüri, yıl boyunca adayları açıklayan iki liste açıklıyor: Booker uzun liste ve en sonunda altı kişinin kaldığı kısa liste. Bu senenin jürisi ise 2023 Booker Ödülü uzun listesine karar veren jüri; daha önce iki defa uzun listeye kalan yazar Esi Edugyan, oyuncu Adjoa Andoh, şair Mary Jean Chan, Shakespeare uzmanı James Shapiro ve oyuncu-yazar Robert Webb’ten oluşuyor. Jürinin açıklamalarına göre bu seneki değerlendirme sürecinde yedi ay boyunca 163 kitap okuyarak nihai listeyi belirlemişler. İşte 2023 Booker Kısa Listesi…

Study for Obedience/Sarah Bernstein 

Kanada doğumlu Sarah Bernstein’in ikinci romanı ‘Study for Obedience’ bir kadının, karısı onu yeni terk eden erkek kardeşine kahya olmak için doğduğu yerden “uzak bir kuzey ülkesine” taşınması ve sonrasında yaşanan talihsiz olayları anlatıyor. Booker 2023 jüri üyeleri romanı şöyle anlatıyor: “Kitap, isimsiz bir kasabada bir yabancının gözünden görüldüğü gibi, yabancı düşmanlığının yükselişi hakkında absürt, karanlık bir şekilde komik bir roman – yoksa öyle değil mi? Bernstein’ın romanı tüm beklentilerimizi altüst ediyor. Ortaya çıkan şey ise hayatta kalma üzerine bir meditasyon.” 

Prophet Song/ Paul Lynch 

Söz konusu Booker Ödülleri olunca İrlandalı yazarların listede olmaması neredeyse imkansız. Paul Lynch de bu güne dek beş roman yayınlamış ve birkaç ödül de kazanmış uluslararası üne sahip bir İrlandalı romancı. Ve bu sene ödülü kazanırsa kimse şaşırmayacak. Yazarın ülkesi İrlanda’ya dair politik endişe ve eleştirilerine yer verdiği roman eşinin keyfi olarak tutuklanmasının ardından dört çocuklu bir Dublinli bir annenin yaşadıklarını takip ediyor. Jüri üyeleri özellikle romanın sonunun unutulmaz olduğunu söyleyerek henüz okuyamayanları meraklandırıyor.

Western Lane / Chetna Maroo

Chetna Maroo, bu sene kısa listeye kalmayı başaran İngiltereli tek yazar. Kenya doğumlu yazar, romanı üç senede tamamladığını söylüyor. Maroo’nun adaylığını özel kılan şey ise yazarın ilk romanı olması. Kitap, Londra’da yaşayan Hint kökenli annelerini kaybetmiş üç kız kardeşin hikâyesini, 11 yaşındaki küçük kardeş Gopi’nin ağzından anlatıyor.  Kitap keder, kız kardeşlik ve genç bir kızın spordaki mücadelesi etrafında dönüyor. Maroo ödülü kazanırsa, Booker Ödülü’nü ilk romanıyla kazanan altıncı yazar olacak. Bu arada ‘Western Lane’ 161 sayfayla listedeki en kısa kitap.

This Other Eden/  Paul Harding

Karşımızda gerçek bir hikayeden esinlenen bir roman var bu kez. Tarihi olaylardan esinlenen ‘This Other Eden’, Amerika Birleşik Devletleri kıyılarında, toplumdan ve yargısından kaçan bir topluluğun inşa ettiği bir yerleşim bölgesi olan Apple Adası’nda geçiyor. Roman, topluluğun başlangıcını anlatarak, çeşitli ailelerin bireysel tarihlerini yavaş yavaş ortaya çıkarıyor. 1792’de, eskiden köleleştirilmiş Benjamin Honey, İrlandalı karısı Patience ile birlikte orada birlikte bir hayat kurmak için adaya geliyor. Peki ya sonrası? Evet, karşımızda yine bir aile hikâyesi var.

Üstelik yazar Paul Harding de kısa listeye kalan bu altı yazar arasından daha önce Türkçeye çevrilmiş bir kitabı (‘Babamın Yalnızlığı’, Timaş Yayınları) bulunan tek yazar. Yazar ‘Thinkers’ kitabıyla daha önce Pulitzer Ödülü’ne de layık görmüştü. 2023 Booker ödülü için kısa listeye giren ‘This Other Eden’ kurgusal bir yer olan Apple Adası’nda sığınak arayan küçük bir topluluğu tanıttığı bir araştırmayla başlıyor. Roman, topluluğun başlangıcını anlatarak, çeşitli ailelerin bireysel tarihlerini yavaş yavaş ortaya çıkarıyor. Evet, yine bir aile hikâyesi.

If I Survive You/ Jonathan Escoffery

Bu yılın kısa listesinde yer alan bir başka ilk roman. Jonathan Escoffery’nin yazmak için 10 yılını verdiği ilk romanı, Amerika’da hayatlarını kurmaya çalışan Jamaikalı bir ailenin mücadelelerini birbiriyle bağlantılı sekiz hikâye ile anlatıyor. Anlatı ırkçılık, ötekileştirme, evsizlik ve Jamaika kültürü etrafında dönüyor. Escoffery de tıpkı Maroo gibi ödülü kazanırsa Booker Ödülü’nü ilk romanıyla kazanan altıncı yazar olacak. 2023 Booker jürisi romanı nasıl anlatıyor, buyurun: “Hikâyeler coğrafya ve zamanda ileri geri hareket ederken göçmenlerin ebedi sorularıyla karşı karşıyayız: Şimdi kimim ve nereye aitim?”

The Bee Sting /Paul Murray

Çekirdek bir ailenin her bireyinin hikayelerini anlatan bu kitap, bu sene ödülü alır mı almaz mı bilinmez ancak eleştirmenler yılın en iyi kitabı olduğu konusunda neredeyse hemfikir. Paul Murray’nin beş yıldır üzerinde çalıştığı 650 sayfalık bu ‘destanı’, neredeyse listedeki tüm kitapların toplamı kadar uzun. Yazarın dördüncü romanı ‘The Bee Sting’ aile dinamiklerini, serveti ve kaotik bir dünyada iyiliği koruma mücadelesini keşfetmekle ilgili bir anlatı. İrlanda’da geçen roman Barnes ailesinin kimi zaman komik kimi zaman hüzünlü hikâyesine konuk ediyor okuru. Yazarla ilgili bir not daha. Altı yazardan hiçbiri daha önce Booker Ödülü için kısa listeye alınmadı ancak Murray daha önce uzun listeye alınmaya başarmıştı. Bu sene için bir ipucu mu, bekleyip göreceğiz.

Bu seneye özel iki not: 

📚Kısa listeye kalmış yazarlara hızlıca bir göz atarsanız, üç yazarın isminin Paul olduğunu fark edeceksiniz. Booker Ödülü komitesi de bu ayrıntıyı fark etmiş ve geçmişe dönüp bakmışlar: Paul Lynch, Paul Harding veya Paul Murray kazanırsa, Paul Beatty (2016) ve Paul Scott’tan (1977) sonra Booker’ı kazanan üçüncü Paul olacaklarmış.

📚Kısa listede yer alan hemen her kitabın ortak özelliği aile bağlarını takip etmesi. Annelerini kaybetmiş kız kardeş hikâyeleriden, “Nereye aidim?” sorusunu soran göçmen bir aileye ya da eşinin tutuklanması nedeniyle dört çocuğuyla baş başa kalan bir kadının yaşadıklarını anlatan romanlar var bu senenin listesinde.

📚Kısa liste 21 Eylül’de Londra’daki Ulusal PortreGalerisi’nde açıklanmıştı. 50.000 sterlinlik büyük ödülün kazananı ise bugün Londra’da düzenlenen bir etkinlikte açıklanacak. Ödül törenini,  Booker Prizes YouTube kanalından takip edebilirsiniz.

Raf Gezgini: Hrant Dink kitapları