Türkiye’de kültürel harcamalar gerçekten arttı mı? TÜİK’in açıkladığı rakamlar başka, oranlar başka şey söylüyor!

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) her yılın sonunda bir önceki yılın Kültür Ekonomisi ve Kültürel İstihdam İstatistikleri’ni açıklar. Bu yıl da geleneğe uygun olarak 2023 raporunu açıkladı. Anadolu Ajansı da bu raporu haberleştirdi. Haber ‘Türkiye’de 2023’te kültür harcamaları arttı’ başlığıyla servis edildi. Habere göre 2023’te Türkiye’de kültür harcamaları 2022’ye göre yüzde 84.7 artarak 276 milyar 338 milyon 253 bin lira olmuş.

Kültür harcamalarının artması hele hele yüzde 84.7 oranında artması heyecan verici bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Orana ve rakama bakınca vay be dedirtecek bir istatistik. Ki öyle de oldu, dün gün içinde birçok basın kuruluşu AA’nın duyurduğu gibi heyecanla haberi kullandılar. Lakin gerçek öyle mi?

Kültür Ekonomisi ve Kültürel İstihdam İstatistikleri 2023 raporunu doğru analiz edebilmek için önceki yıllardaki raporlarına bakmak kafi aslında. 10Haber olarak bunu biz de yaptık ve tablonun hiç de heyecan verici olmadığı ortaya çıktı.

Orana bakılınca 2020’nin gerisinde

Mesela 2023’te kültür harcamalarının gayrisafi yurt içi hasılaya oranı yüzde 1. 2022’de de bu oran yüzde 1. Oysa 2021’deyse bu oran 1.1’miş. Yani daha yüksek. 2020’de daha da yüksek bir oran var: Yüzde 1.2. Bu oranları alt alta koyunca bile tablo netleşiyor. Ekonomik büyüklük olarak bir artış söz konusu olsa bile oransal olarak 2020’den 2023’ye bir gerileme söz konusu. Kültür harcamalarının gayrisafi yurt içi hasılaya oranı dört yılda yüzde 1.2’den yüzde 1’e gerilemiş durumda.

Artan devletin kültüre harcadığı para

Peki artan ne diyebilirsiniz? Artan devletin kültürel harcamaları… 2020’de genel devlet harcamaları içindeki kültür harcamaları 2019 yılına göre yüzde 2.2 azalmıştı, 33.3 milyar TL idi. 2021’de bu rakam 41.6 milyar TL’ye çıktı. 2022’de 89.6 milyar TL oldu. 2023’te de 177.5 milyar TL’ye yükselmiş.

Ya hane halkı? AA ‘Türkiye’de 2023’te kültür harcamaları’ arttı diye haberi sununca genel olarak insanların kültürel harcamalarına ayırdığı bütçe artmış gibi bir izlenim doğuyor. Bu izlenim doğru mu bakalım. Türkiye İstatistik Kurumu’nun kültürel harcama kalemleri sandığımızdan farklı. Mesela televizyon veya televizyonla ilgili aparatlar kültürel harcama kalemlerinden biri. Sorumuza cevap bulacağımız kalemse kitaplar.

Hanehalkının kültür harcamalarında az da olsa artış var

2020’de kültür harcamasında hanehalkının kitaplara yaptığı harcama yüzde 13.2. 2021’de bu oran yüzde 11.7’ye düşüyor. 2022’de bir toparlanma var, yüzde 12.1’e çıkıyor. 2023’te hanehalkının kitaplara yaptığı harcama oranı yüzde 15’e çıkıyor.

Yani kitaplara yapılan harcamadan yola çıkarsak hanehalkının kültürel harcamasının az biraz arttığı sonucu ortaya çıkıyor. Ki kültür harcamada hanehalkının en çok tercih ettiği kalem TV ve aparatları… Dört yıl içinde bu kaleme harcanan oran yüzde 18-22 arasında değişiyor.

Üç kitap alıp bir kere sinemaya gidiyoruz

Kültür Ekonomisi ve Kültürel İstihdam İstatistikleri 2023 verilerinde hanehalkı kültür harcamalarında geçen yıllarda belirtilmeyen bir kalem var. O da sinema, tiyatro, konser. Peki kültürel faaliyetler için 2023’te hanehalkı olarak ne kadar harcama yapmışız. Cevaplayalım yüzde 4.5. Yani 2023’te üç kitap aldıysak bir kere de ya sinema ya tiyatro ya da konsere gitmişiz.

Tablo böyle. Şimdi başa dönelim Türkiye’de kültür harcamalarında yüzde 84.7 artış var diye heyecanlanmıştık ya; nasıl tablo heyecan verici mi?

Berlin’de kriz: Almanya kültür bütçesinde 130 milyon Euro’luk kesinti yaptı