100 yıl önce 100 yıl sonra: O hâlâ bizimle

Bir uzun yolculuktu Cumhuriyet’e giden yol… Mustafa Kemal Paşa, 13 Kasım 1918’de Haydarpaşa Garı’nda gördüğü manzara karşısında yumrukları sıkmıştı. Çanakkale’de alt ettiği düşman kuvvetlerinin gemileri Boğaz’a girmişti. İşte “Geldikleri gibi giderler sözünü” o gün söylemişti.

O günden sonra başladı bu uzun yolculuk… 16 Mayıs 1919’da Samsun’a gitmek için bindiği Bandırma Vapuru’ndan 19 Mayıs 1919’da indiğinde artık bu uzun yolculuğun ilk kısmı tamamlanmıştı. Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet’e giden yolda arkadaşlarıyla birlikte çetin bir mücadele verdi. O mücadelenin sonunda Cumhuriyet kuruldu. “Cumhuriyet için benim en büyük eserim” diyecek sonraki yıllarda ve o eserini de ülkesinin insanlarına emanet edecekti.

10 Kasım, O’nun bu uzun yolculuğunu yeniden hatırlamak için bir vesile… 100 yıl önce gerçekleşen Mustafa Kemal Paşa’nın bu yolculunun izini sürmek istedik. İşte tam da bu aşamada Garanti BBVA’nın ‘Yüz Yıl Önce Yüz Yıl Sonra Fotoğraflarla Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhuriyet Yolu’ kitabı çıktı karşımıza.

Bu yolculuğun görsel olarak izini sürüyordu kitap. Mustafa Kemal Atatürk’ün bilinen ya da az bilinen pek çok fotoğrafı kılavuz olmuştu yolculuğa. 100 yıl sonra aynı yerde tekrar fotoğraflar çekilmişti.

27 Ekim 1919, Tokat

Sivas Kongresi sonrası Tokat’a yolu düşen Mustafa Kemal Paşa burada şehrin ileri gelenleriyle görüştü. Tokat İhtiyat Zabitleri Yardımlaşma Cemiyeti’ni ziyaret etti. İşte o ziyaret sonrasında Tokat sokaklarında çekildi bu fotoğraf. Bu sokak ve yapılar hala korunduğu için günümüze kadar ulaşmış durumda.

27 Aralık 1919, Ankara

27 Aralık 1919’da Kurtuluş Savaşı’nın merkez üssü olan Ankara’ya geliyor Mustafa Kemal Atatürk. Büyük bir kalabalıkla karşılanıyor. Hükümet Konağı o gün gidilen yerlerden biri. Cumhuriyet döneminde de önemli toplantılara ev sahipliği yapan yapı, uzun yıllar Ankara Valiliği tarafından kullanıldıktan sonra bugün üniversitelilerin eğitim aldığı bir yer olarak hizmet veriyor.

23 Nisan 1920, Ankara

Türkiye Büyük Millet Meclis’in açıldığı gün çekilen bu fotoğrafta Mustafa Kemal Paşa meclise gelen milletvekillerine sesleniyor. O günün en önemli konuşmalarından biri Paşa’nın Ankara’nın şartlarını görünce ümitsizliğe kapılıp memleketlerine dönmeyi dillendiren vekillere yönelik: “Ben kimseyi zorla milli meclise davet etmedim… Ben kutsal davaya inanmış insan sıfatıyla buradan bir yere gitmemeye karar verdim. Hatta hepiniz gidebilirsiniz. Asker Mustafa Kemal mavzerini eline alır, fişekleri göğsüne dizer, bir eline bayrağını alır, bu şekilde Elmadağ’a çıkar, orada tek kurşunu kalıncaya kadar vatanı müdafaa eder. Kurşunlarım bitince, bu aciz vücudumu bayrağıma sarar, düşman kurşunlarıyla yaralanır, temiz kanımı bayrağıma içire içire tek başıma can veririm. Ben buna and içtim.” Bu konuşma sonrası oluşan ümitsizlik sönümlenir. Kurtuluş Savaşı sırasında birçok tarihi konuşmaya, kararlara sahne olan bu meclis bugün Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet veriyor.

1 Haziran 1920, Ankara

Kurtuluş Savaşı sırasında Ankara’da bulunan birkaç devlet binasından biri olan Direksiyon Binası, Başkomutanlık karargahı ve Mustafa Kemal Paşa’nın konutu olarak uzun süre emrine tahsis edilmişti. 1920-1922 yılları arasında birçok önemli karar burada alındı ve Mustafa Kemal Paşa pek çok görüşmeyi burada yaptı.1 Haziran 1920’ye ait bu fotoğrafta Mustafa Kemal Paşa aralarında Çerkes Ethem’inde bulunduğu Kuvayi Milliye milisleriyle birlikte. Bilindiği üzere Çerkes Ethem düzenli ordunun kurulması sonrasında orduya katılmayacak, isyan edecek ve düşman saflarına geçecekti.

4 Aralık 1920, Eskişehir

Mustafa Kemal Paşa Batı Cephesi Komutanlığı’nı ziyaret etmek için Eskişehir’e gidiyor. Ziyaretin amaçlarından biri Çerkes Ethem’in düzenli orduya geçmemesi sonrası yaşanan sorunlara çözüm üretmek. Ogün arabasıyla yol aldığı sokak ve önünden geçtiği ev bugün hala muhafaza ediliyor.

11 Ocak 2021, Ankara

6 Ocak’ta başlayan 1. İnönü Savaşı’nda kazanılan zafer sonrasında 11 Ocak 1921’de Ankara’daki TBMM’nin önünde toplanan halkı Mustafa Kemal Paşa ve milletvekilleri balkona çıkarak selamlıyor. Mustafa Kemal Paşa zafer sonrası Albay İsmet İnönü’ye gönderdiği telgrafta “Bu başarının kesin zafere hayırlı bir başlangıç olmasını Allah’tan dilerim” yazdı. İnönü bu savaş sonrası albaylıktan tuğgeneralliğe terfi etti.

3 Mayıs 1921, Kütahya

Kütahya-Eskişehir Savaşı öncesinde Mustafa Kemal Paşa Batı Cephesi’ni teftiş ederken yolu Çöğürler Köyü’ne düşüyor. Burada 4. Grup Komutanlığı Karargahı’nı ziyaret etti. Savaşta kullanılan bu karargah Emekli Albay Sermet Taktak tarafından keşfedildi. Bu bina hala günümüzde olduğu gibi duruyor.

4 Eylül 1922, Uşak

Büyük Taarruz sonrasında 4 Eylül 1922’de Başkomutan Mustafa Kemal Paşa Uşak’ın Takmak Köyü’ne geldi. Bölgeye hakim bir tepede bulunan palamut ağacının yanında karargah kuruldu. İşte o palamut ağacının altında İsmet İnönü, Asım Gündüz ile durum değerlendirmesi yapıldı. Paşa “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz” emrini de bu ağacın altında dikte ettirdi.

14 Eylül 1922, İzmir

9 Eylül’de İzmir’e girilmesi sonrası Mustafa Kemal Paşa ve maiyetindekiler için karargah kuracakları güvenli bir yer gerekiyordu. 1860’da inşa edilen Uşşakizade Köşkü’nde karar kılındı. Köşkte Latife Hanım bulunmaktaydı. 14 Eylül 1922’de köşke yerleşildi. Latife Hanım’la da burada tanıştı Mustafa Kemal Paşa. Bu köşkte hayatı boyunca 90 gün kalacaktı.

‘Atatürk’ün cenazesinde en çok kadınların ağlamasının bir sebebi vardı’