Satranç asla sadece satranç değil… Bir taş oynar ve bir çocuğun hayatı değişir

Türkiye, kararlı ve istikrarlı adımlarla adını ‘büyük satranç ülkeleri’ arasına yazdırmış durumda. Bu bir mucize gibi, çünkü bundan 20 yıl önce Türkiye’de satranç, sadece meraklılarının oynadığı, kayda değer bir uluslararası başarının da olmadığı bir spor dalıydı. 2005’ten itibaren Milli Eğitim Bakanlığı’nın okullarda satranç sınıfları açması, Türkiye İş Bankası’nın da o yıldan itibaren bu projenin baş destekçisi olmasıyla ortaya iki türlü büyük bir başarı hikayesi çıkmış durumda. Bir yandan okullarda açılan sınıflarla artık Türkiye’nin 1,2 milyon satranç oyuncusu var, bir yandan da bu oyuncular arasından müthiş yetenekler çıktı, onlar Türkiye’yi bu spor dalında başarıdan başarıya götürüyor.

Dünya ve Türkiye’den usta oyuncuların katıldığı 14 Temmuz’da başlayan Satranç Süper Ligi Ankara’da devam ediyor ve 26 Temmuz’a kadar sürecek. Türkiye Satranç Federasyonu, 2005’ten beri yani 19 yıldır sponsor olan ve bu yıl kuruluşunun 100. yılını kutlayan İş Bankası’nı onore etmek için lige ‘Türkiye İş Bankası 100. Yıl’ adını vermiş. Hâlâ 6 Kasım Kahramanmaraş depremlerinin etkisini yaşayan Hatay’ın takımı Büyükşehir Belediyesi Kulübü bu yıl da lige katılamamış. Bu yüzden 15 ekip şampiyonluk için mücadele ediyor. Şampiyonada ter döken 51’i Büyükusta (GM) ve 132’si unvanlı olmak üzere toplamda 186 sporcu halinden memnun görünüyor. 24 farklı ülkeden satranç oyuncularının Türkiye’ye gelmesi lige ilginin ne kadar yüksek olduğunun kanıtı.

Ankara Green Park Otel’deki mekanı ferah bulduklarını söylüyorlar. Birçok uluslararası turnuvaya katılan 15 yaşındaki Büyükusta (GM) Ediz Gürel, ortamı överek diğer ülkelerde ‘Çok kötü yerlerde maçlar yaptık’ diyor. Türkiye’nin en genç GM’si olma unvanını 13 yaşındaki Yağız Kaan Erdoğmuş’a kaptırsa da bundan mutsuz değil. En büyük hayalinin daha önce elektronik ortamda oynadığı satrancın bir numarası olarak gösterilen Magnus Carlsen’le yüz yüze karşılaşmak olduğunu söylüyor.

GM olmanın eşiğindeki Alparslan Işık, 2023 Türkiye Gençler Satranç Şampiyonası birincisi olmuş. Satranç bursuyla Özyeğin Üniversitesi’nde okuyor. 64 karelik tahta onun geleceğini aydınlatmış.

18 yaşındaki Gülenay Aydın ise bir yandan maçlara çıkıyor, bir yandan da üniversite sınavından istediği sonucu almanın mutluluğunu yaşıyor. Daha okul tercih etmemiş ama kafasında mütercim tercümanlık var. Üçünün ortak özelliği satranca çok küçük yaşta başlamaları ve derslerinde başarılı olmaları.

Türkiye’de satrancın bu denli yayılmasında en önemli faktörlerden biri, İş Bankası’nın uzun yıllardır bu spor dalını desteklemek için istikrarlı bir çaba içinde olması. Milli Eğitim Bakanlığı’nın okullarda satranç sınıfları açılması projesini İş Bankası ilk günden beri destekliyor, sadece bu da değil, bu sınıflarda yetişmeye başlayan satranç oyuncuları için ulusal turnuvalara da sponsorluk yapıyor. Yani bugün bir yandan yüzbinlerce öğrencinin satranç oynamasında, bir yandan da Türkiye’den Grand Master seviyesinde oyuncular çıkmasında bankanın katkısı çok büyük.

İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Suat Sözen, “Satranç bir çocuğu daha zeki yapmıyor ama konsantre olmasını, sorunlara farklı yollardan çözüm bulmasını sağlıyor” diyor. Bu da okulda başarıyı getiriyor.

Türkiye’nin en genç satranç büyük ustası Ediz Gürel 10Haber’e konuştu: Hedefim dünya sıralaması

Türkiye Satranç Federasyonu ile ortaklaşa yürüdükleri yolda az zamanda çok iş başarmışlar. İlki 2007 yılında, 400 okulla açılan satranç sınıflarının sayısı 40 bini aşmış durumda. Suat Sözen, hedeflerinin Türkiye’deki tüm okullara erişmek olduğunu söylüyor. Ana okullara yönelik ‘Minik Hamleler’ projesi de büyüyerek devam ediyor.

Ankara Sincan Devlet Hatun Ana Okulu’nda açılan ilk sınıftan sonra 1500’ü aşkın okula gönderim yapılmış. Bu çabaların sonuçları ortaya çıkmış durumda. 19 yılda lisanslı satranç sporcu sayısı 30 binden 1 milyon 200 bine; satranç antrenörü sayısı 2000’den 87 bin 300’e yükselmiş. Oyunun bu kadar yayılmasıyla kulüp sayısı 600’den 2205’e çıkmış. Eskiden 6 (yazıyla altı) olan ünvanlı sporcu sayısıysa 253’ü bulmuş. Uluslararası turnuvalardan devamlı başarı haberleri geliyor. Satrancın eğitime etkisini gören aileler artık çocuklarını satranç kulüplerine emanet ediyor.

Satrançtaki bu ivmelenmede en büyük paylardan biri de  Türkiye Satranç Federasyonu Başkanı Gülkız Tulay’a ait. O, Türkiye’de birçok çocuğun ‘Başkan annesi’… Kendi çocukları için girdiği satranç dünyasında ailesini büyütmüş. Birçok çocuğun ebeveyni olmuş. Ediz Gürel’le, Alparslan Işık’la, Gülenay Aydın’la elbette gurur duyuyor.

Ancak Süper Lig’de oynayanlar içinde bulunmasa da 16 yaşındaki Miraç Melih Topuz’dan bahsederken yüzü bir başka gülüyor. Telefonundan onun gülerken fotoğrafını gösteriyor ve “O Sevgi Evleri’nden çıktı” diyor. Sevgi Evleri, biliyorsunuz anne babası olmayan veya anne babası tarafından sağlıklı biçimde bakılamayacağı anlaşılan çocukların büyüdüğü yerlere verilen isim. Bu çocuklar, daha minicik yaşlarında çok zorlu bir hayata başlıyorlar, çünkü tamamı çok ağır travmalardan geçerek bu evlere giriyor.

Yıllar önce Aile ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Satranç Federasyonu’na başvurarak Sevgi Evleri’ndeki çocuklara eğitim vermesini istemiş. Devamlılık sağlamak için başka bir proje geliştirmişler. Tüm Türkiye’de bakanlığın gönderdiği isimlere eğitim verip satranç hocası yapmışlar. Elazığ’daki Oğuzhan Deniz de onlardan biri. Oğuzhan Deniz, 2018 yılında bugünün Büyük Usta ünvanlı oyuncusu Miraç’a  satrancı öğretmeye başlamış. Yeteneğiyle fark yaratan Miraç’ın başarıları art arda gelmiş, milli takıma seçilmiş. Kahkaha atan Miraç’ın fotoğrafı Türkiye Satranç Federasyonu Instagram sayfasında ‘Mutluluğun resmini çizebilir misin?’ cümlesiyle başlayan bir metinle verilmiş.

O kahkahanın nedeniyse Avrupa satranç tarihinde gençlerde tüm kategorilerde yani tam 12 kategoride şampiyon olan Türkiye’nin kırılması zor bir rekora imza atması. Şu bilgiyi de alıyoruz… Eskiden turnuvalarda nerede yaşadığını söylemeyen Miraç, satrançta başarılar geldikten sonra artık gururla ‘Ben Sevgi Evleri’nden geldim’ diyormuş.

Sevgi Evleri’nden sonra bu kez Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü ile yeni bir proje yapmışlar. Ceza İnfaz Kurumları’nda bulunan çocuklar için ‘Yeni Hayata Bir Hamle’ projesi başlatılmış. Bu projelerin hepsinin arkasında İş Bankası sponsorluğu bulunuyor. Gülkız Tulay’ın dediği gibi artık İş Bankası, federasyon için sponsordan öte bir yerde.

1962 doğumlu Gülkiz Tulay, federasyon başkanlığına aday olmayacağını günler öncesinden ilan etmiş. ‘Gençlerin önünü açmak gerek’ diyor. Çocuklarının büyüyüp başarılı olmasına şahit olan bir anne gibi heyecanlı şekilde bir başka oğlunu şöyle anlatıyor: “Mardinli Mizgin büyük bir dram yaşamış. Annesi onu iki kardeşiyle bırakarak Suriye’ye kaçmış. Suriye’de savaşın çıkmasından sonra yeni kocasıyla Mardin’e dönmüşler. Çocuklara bakan ve herkesin ‘böyle bir şeyi nasıl yapar’ dediği babası, annesini vurarak öldürmüş, cezaevine gitmiş. Mizgin, o tarihten sonra bir savunma mekanizması geliştirmiş. Başına ne gelirse gelsin ‘Benim suçum ne?’ diyen bir çocuk olmuş. Satranç onun hayatını değiştirmiş. Topluma adapte etmiş, sosyalleşmesini sağlamış, okuluna bu şekilde devam etmiş. Şu anda Fırat Üniversitesi’nde yazılım mühendisliği okuyor. Burslu okuduğu, paraya ihtiyacı olduğu halde yüzlerce çocuğa ücretsiz satranç dersi veriyor.”

Gülkiz Tulay, ‘Çocuğum niye böyle yapıyorsun? Paraya ihtiyacın var’ dediğinde şu yanıtı vermiş: “Satranca bunu nasıl yaparım. O benim hayatımı kurtardı.”

Simon Kuper 1994 yılında yazdığı kitapta ‘Futbol asla sadece futbol değildir’ cümlesini kullandı. Bundan 30 yıl sonra ‘Satranç asla sadece satranç değildir’ demek yanlış olmaz. İnanmıyorsanız Ediz’e, Alparslan’a, Gülenay’a, Miraç’a, Mizgin’e sorun.

Teknoloji engelleri mat ediyor: Beyin çipli hasta düşünce yoluyla çevrimiçi satranç oynadı!