Sarımsak zamlanınca ithalatı yüzde 80 arttı

Bugün sizlere antioksidan olması, konulduğu yemeklerle “coğrafi işaret” alan, bu özelliğiyle de kitaplara konu olan çok önemli bir üründen; sarımsaktan bahsedeceğim. Ülkemizde kuru ve taze olarak tüketilen sarımsak, çok sayıda yemeğin vazgeçilmez tatlandırıcısı. Son günlerde sarımsağın gündemde olmasının nedeni bu özellikleri değil, artan fiyatlar ve buna karşı tedbir olarak artan ithalat.
Ülkemizde taze sarımsak üretimi 59, kuru sarımsak üretimi 57 ilde yapılıyor. Her ne kadar il sayısı yüksek olsa da taze ve kuru sarımsağın ana üretimini yapan illerimiz mevcut. 2023’te ülkemizde 54 bin 127 ton taze sarımsak üretimi yapıldı. Bu üretimin %75,9’u Gaziantep, %4,8’i Kahramanmaraş, %3,1’i Balıkesir, %1,7’si Şanlıurfa ve %1,6’sı Çanakkale illerinde gerçekleşti. Bu beş ilimiz toplam üretimin %87,1’ini karşılıyor. Ancak Gaziantep iline ayrı bir parantez açmak isterim. Şöyle ki Gaziantep’in Araban ilçesi 28 bin 763 ton taze sarımsak üretimi ile 58 ilin toplam üretiminin 2,2 katından fazlasını gerçekleştiriyor. Taze sarımsak deyince aklınıza ilk Gaziantep’in Araban ilçesi gelsin.
Kuru sarımsakta durum ise 2023 yılında ülkemizde 142 bin 167 ton üretim yapıldı. Bu üretimin %22,8’i Kastamonu, %18,6’sı Gaziantep, %13’ü Kahramanmaraş, %%7,6’sı Aksaray ve %6,3’ü Tokat illerimizde gerçekleşti. Bu beş ilimiz toplam üretimin %68,4’ünü karşılıyor. Nasıl Gaziantep’in Araban ilçesi taze sarımsakta ana üretim noktası ise Kastamonu’nun Taşköprü ilçesi de kuru sarımsağın ana üssü. Taşköprü ilçesi de 56 ilden fazla üretim yapan bir ilçe. Görüldüğü üzere Türkiye’de taze sarımsak Araban, kuru sarımsak Taşköprü ilçelerinden sorulur desek hata etmemiş oluruz.
Başta belirtmiştim; ülkemizde fiyatlarda ani artışlar karşısında ilk tercih edilen yöntem ithalatla fiyatları düşürmek. O zaman üretim problemimiz var mı? Ona bakmak gerek. 2004 ile 2023 yılları arasında taze sarımsak üretimi %116,5, kuru sarımsak üretimi %69,2 oranında arttı. Buna rağmen üretim maliyetlerindeki artış fiyatlara yansıyor.
Türkiye üretimi artırmasına rağmen 2003 ile 2024 yılları arasında kuru sarımsak dış ticaretinde net ithalatçı bir ülke konumunda. Aynı dönemlerde taze sarımsakta ise miktar bakımından ihracatçı, parasal değer bakımında ise ithalatçı bir ülke konumunda. Bu dönemlerde 81 bin ton kuru sarımsak ithalatına 155 milyon dolar, 1,2 bin ton taze sarımsak ithalatına 2 milyon dolar ödeme yaptı. Hatta 2020 yılında Cumhuriyet döneminin en yüksek taze ve kuru sarımsak ithalatını yaptı.
Türkiye kuru sarımsak ithalatını uzun yıllardır Çin’den yapıyor. 2020 yılında sarımsak ithalatının %76’sını, 2021 yılında %96’sını, 2022 yılında %80’ini, 2023 yılında %84’ünü ve 2024 yılının ilk dört ayında %89’unu Çin’den gerçekleştirdi. Kısacası Türkiye’ye gelen kuru sarımsağın neredeyse tamamı Çin’den diyebiliriz. Gelelim bugüne; 2024 yılının ilk dört ayında kuru sarımsak ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre %80 arttı. Henüz taze sarımsak ithalatı yapılmadı.

Bu ithalat artışının nedeni kuru sarımsak fiyatlarının kilogram başına 150 lira ile 200 liraya kadar çıkması. Ancak bu yılın başında Gaziantep Belediyesi’nin hal fiyatlarını incelediğimde ocak ayında 100 liraya kadar ulaşan kuru sarımsak hal fiyatları mayıs ayına gelince 50 liraya kadar düştü. Bu düşüşe rağmen geçen yılın haziran ayına göre son bir yılda kuru sarımsak fiyatları %242 arttı. Halde yaşanan bu artış üretici için de geçerli. İlk başta ithalatla düşen fiyatlara hasadın başlamasının etkisi olmasına rağmen son bir yıldaki artış çok yüksek.
İthalatla fiyatların düşürülmesi yerine maliyetlere verilecek desteklerle üretime destek verilmeli ki hem ülke ihtiyacı karşılansın ve hem tüketiciye uygun fiyatla sarımsak sunulsun. Türkiye’nin ithalata verdiği yaklaşık 160 milyon dolar çiftçilere kaynak olarak kullanılsa idi ithal eden ülke yerine ihracat eden ülke olurduk.

Kendine yeten ülkeydik, gıda enflasyonunda şampiyon olduk

Yerli malı haftasında acı tablo: Tarım ithalatı, ihracatından hızlı artıyor