Daron Acemoğlu: Ekonomideki sorunlara çare olacak kadro yok
Mehmet Şimşek, Erdoğan’ı düşük faiz politikasından nasıl vazgeçirdi?
Middle East Eye haber sitesine göre, Erdoğan ile Şimşek arasında yapılan çok sayıdaki görüşme ve Bayraktar kardeşlerin devreye girmesi Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı düşük faiz politikasından vazgeçirmiş.
Mehmet Şimşek yaptığı sunumda Cumhurbaşkanı Erdoğan'a “Bütün verileri görmeli ve neler olup bittiğini anlamalısınız” demiş. Mehmet Şimşek, Hazine ve Maliye Bakanı olduğundan beri birkaç Twitter mesajı dışında hiç konuşmadı. O konuşmadıkça, piyasalardaki yüksek beklenti de sabırsızlığa dönüşmeye başladı. Bu arada çok sayıda kulis bilgisi de dışarı sızıyor. Hangisinin ne kadar doğru olduğunu bilmeye imkan yok ama bu kulislerin ortaklaştığı noktalar var ve hiçbiri ne doğrulandı ne yalanlandı.
Kulisler genellikle tek bir noktaya yöneliyor: Acaba ‘Faiz sebep, enflasyon sonuçtur’ diye düşündüğünü ve bu düşüncesini de İslam dininin ‘kesin kuralı’ anlamında ‘nass’a dayandırdığını defalarca açıklamış olan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan bu fikrinden kesin biçimde vaz geçmiş miydi?
Kendisi de inancı kuvvetli birisi olan Mehmet Şimşek’in buna rağmen rasyonel ve piyasa ile kavga etmemeyi yeğleyen bir iktisat politikası benimsediği biliniyor. Acaba Erdoğan, Şimşek’e faizleri arttırması için izin vermiş miydi? Bu izni verdiyse bir üst sınır da belirlemiş miydi?
Eğer Erdoğan faizleri yükseltmeye yani kendi geçmiş politikalarının ekonomiyi kötüye götürdüğüne ikna olduysa, bu ikna süreci nasıl işlemişti ve kimlerin bu iknada rolü olmuştu?
Bu konudaki son ve bir hayli ayrıntılı kulis haberini gazeteci Ragıp Soylu Middle East Eye adlı internet haber sitesi için yazdı. Ragıp Soylu’nun haberinde, Mehmet Şimşek’in Hazine ve Maliye Bakanı olarak atanma sürecine ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın düşük faiz politikasından nasıl vazgeçtiğine ilişkin bazı önemli iddialar var.
10Haber olarak bu haberin kapsamlı bir çevirisini hazırladık:
Mehmet Şimşek geçen ay Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile bir araya geldiğinde davasını savunmak için elinde laftan daha fazla şey vardı. 2.5 saat süren görüşmede eski Maliye Bakanı ekonomiyle ilgili elindeki tüm verileri masaya serdi. Bir konudan diğerine geçen Şimşek, başkana ülkenin durumuyla ilgili etraflıca bir sunum yaptı.
Toplantıyla ilgili bilgi sahibi olan üç kaynak sunumun Erdoğan’ın kendisini hayli rahatsız hissetmesine neden olduğunu söylediler. Başkan, sunumun ortasında Şimşek’e sözlerinin yeterli olduğunu söylemiş, yani bir anlamda sunumu yarıda kesmek istemiş. Şimşek ise sunumuna devam ederek “Bütün verileri görmeli ve neler olup bittiğini anlamalısınız” diye yanıt vermiş.
Çok sayıda toplantıdan biriydi
Bu, Nisan ile 14 Mayıstaki seçimler arasında ikilinin yaptığı ve Erdoğan’ın Şimşek’i Hazine ve Maliye Bakanı olması için iknaya çalıştığı çok sayıda toplantıdan biriydi. Ancak Şimşek bakan olmayı kabul etmiyor, tutumunu değiştirmiyordu.
Önceki AKP hükümetlerinde 2015-2018 arası ekonomik ve mali işlerden sorumlu başbakan yardımcısı olarak görev yapan Şimşek, Türkiye’nin ekonomik yapısında Erdoğan’ın ortodoks olmayan para politikasıyla doğrudan çelişecek bir revizyon talep ediyordu.
Erdoğan’ın düşük faiz oranları ve kredi büyümesine, ücret artışlarına, vergi affına ve bedava doğal gaza dayalı ekonomi politikasına olan saplantısı yüksek enflasyona rağmen geçen ayki seçimlerde kendisine bir dönem daha başkanlığı getirdi.
Lakin durum hâlâ problemli. Hükümet seçimler öncesi liraya istikrar kazandırmak için bütün arka kapı yöntemlerini kullandı ve Merkez Bankası’nın tüm rezervlerini yaktı.
Erdoğan ekonomik programını 2021 yılından bu yana Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Rusya ve Azerbaycan gibi komşularıyla yaptığı bir dizi swap ve gelen mevduatla destekliyor. Ancak Merkez Bankası’nın Türk bankalarından yapılan borçlanma dahil rezervleri bilinmeyen bir ülkeden gelen 5 milyar dolar mevduata rağmen 2 Haziran itibarıyla eksi 5 milyar dolarla tarihi dip noktada bulunuyor. Uzmanlar Ankara’nın aynı politikalara devamı durumunda bir ödemeler dengesi krizinden endişe ediyor.
Erdoğan ve müttefikleri aylardır büyüme ve istihdam yaratacağını, dış ticaret açığını küçülteceğini öne sürerek politikalarını savunuyorlardı. Bu politikaların savunucuları işsizliğin geçen yılki yüzde 12 düzeyinden yüzde 10’a düştüğünü, gayri safi yurtiçi hasılanın da 2022’de yüzde 5 arttığını söylüyorlardı.
Bununla birlikte mayıs itibarıyla enflasyon hâlâ yüzde 40 civarında ve dış ticaret açığı da 2023’in ilk beş ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 30’a yakın artışla 57.8 milyar dolara ulaşmış bulunuyor. Ücretlerin daha düşük olduğu Mısır gibi ülkelerde alternatif üretim merkezleri arayan ihracatçılar rekabet üstünlüklerini yitirdiklerini söylüyorlar.
Taşıma suyla değirmen dönmez
Şimşek geçen ayki toplantıda Erdoğan’a dışarıdan gelecek paraya dayalı politikanın sürdürülebilir olmadığını defalarca söyledi. Dışarıdan gelecek yardımla ekonominin yönetilemeyeceğini kasteden bir deyişi kullanarak “Taşıma suyla değirmen dönmez” dedi.
Erdoğan yine Kuran’ın ana mesajına aykırı ve İslam dışı olduğunu düşündüğü faizler konusunda direndi. Şimşek ardından Cumhurbaşkanını ikna için dünyayı görmezden gelmenin mümkün olmadığını söyledi.
Şimşek’in sözcüsü bu konuda görüş vermekten kaçındı. Türkiye Cumhurbaşkanlığı da öteden beri Erdoğan’ın kişisel görüşmeleriyle ilgili yorum yapmama politikasını sürdürüyor.
Herkesten yağmur gibi telefon yağmış
Şimşek’in Erdoğan ile yaptığı görüşmeler konusunda bilgisi olan bir kaynak Middle East Eye’a “Şimşek’e, Erdoğan’ın teklifini kabul etmesi ve ekonomi bakanı olarak işe başlaması için görevdekiler ve eski bakanlar, milletvekilleri dahil aklınıza gelebilecek herkesten yağmur gibi telefon yağdı” dedi. “Ona Türk ekonomisini kurtarması gerektiğini söylüyorlardı.”
Aynı kaynak Şimşek’in sonunda teklifi kabul etmek zorunda kaldığını söyledi: Erdoğan çok kere hayır diyemezsiniz.
‘Açıktır ki bunda başarılı oldular’
Ancak Şimşek, Erdoğan’ı uyguladığı para politikasının beklediği sonuçları vermeyeceğine iknada yalnız değildi. Başka bir kaynak da birlikte dron üreticisi Baykar’ı yöneten damadı Selçuk Bayraktar ve ağabeyi Haluk’un cumhurbaşkanını düşük faizler konusunda yanlış yaptığına ve Şimşek’e ihtiyacı olduğuna iknaya çalıştıklarını söyledi. Aynı kaynak ‘Açıktır ki bunda başarılı oldular’ diye konuştu.
Özellikle Haluk Bayraktar Şimşek’in atanmasında sonra Twitter’da yüksek tonda ve açık bir şekilde onu ve Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan’ı kutladı.
Üçüncü bir kaynak ise 960 savunma şirketini ve sanayicisini bünyesinde barındıran Saha İstanbul’un Başkanı ve üretim için şirketi Baykar’ın sürekli ithalat ve ihracatla uğraştığı Haluk Bayraktar için Erdoğan ile konuşmanın bir sürpriz olmadığını söylüyor. Baykar sözcüsü konu hakkında yorum yapmaktan kaçındı.
Ekipteki rakip
Kaynaklar bu ayın başlarında Middle East Eye’a Şimşek’in Erdoğan’a politika faizini 18 ayda aşamalı olarak 8.5’ten yüzde 25’e çıkarmayı teklif ettiğini söyledi.
Erdoğan’ın Şimşek ile yaptığı görüşmelerden haberi olan bir başka kaynak ise başkanın kendisine ekonomiyi düzeltmek için ne gerekiyorsa vermeyi kabul ettiğini belirtti. Aynı kaynak “Şimşek kendisine hükümetin yakın zamanda kara listeyle aldığı kişilerle çalışacağını söyledi. Erdoğan da bunun sorun olmayacağını ifade etti” dedi.
Uluslararası yatırımcılar ve Türkiye’deki ekonomistler agresif faiz artışlarının gelecek yılki yerel yönetim seçimleri öncesi büyümeyi yavaşlatması, işsizliği artırması durumunda Erdoğan’ın yakın gelecekte Şimşek’i kovmasından endişe ediyorlar. Erdoğan İstanbul, Ankara ve Antalya’yı muhalefetten geri alma konusunda çok kararlı görünüyor.
Erdoğan’ın kredi akışını kontrol eden önemli bir kuruluş olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) başına su götürür bir merkez bankacı olan Şahap Kavcıoğlu’nu getirmesi bu nedenle herkeste endişe yarattı.
Bir kaynak Şimşek’in BDDK Başkanlığı için Erdoğan’a üç isim önerdiğini ancak onun Hazine ve Maliye Bakanı’nın her istediğini yapacağını söyleyerek Kavcıoğlu’nu seçtiğini söyledi. Erdoğan kilit pozisyonlara birbirlerini kontrol etmeleri için rakipleri atamasıyla tanınır.
Şimşek’e yakın kişiler Middle East Eye’a yeni bakanın göreve geldikten sonra kendilerine ekonomik durumun düşündüğünden daha kötü olduğunu söylediğini aktardılar.
Yeni bakana yakın bir başka kişi de Şimşek’in Erdoğan’ı faizler konusunda ikna edip ve merkez bankası başkanını seçip okyanusu geçmesinden sonra kimsenin küçük detaylara odaklanmayacağını söyledi. Aynı kişi Kavcıoğlu’nun bir sonraki gün Şimşek’i ziyaret edip tümüyle destek vereceğini söylediğini belirterek “Ne de olsa 30 yıllık bankacı” dedi.
Oyunlar ve Bulmacalar