İşte insanlığın eseri: Bu hamamböcekleri tüm dünyayı nasıl istila edebildi?

“Alman hamamböceği” olarak da bilinen Blattella germanica vahşi doğayı değil, insanların yaşadığı binaları kendine ev biliyor. Blattella germanica dünyanın en yaygın hamamböceği olmasına rağmen bilim insanları bu canlıların nereden geldiğinden ve neden bu kadar çok olduklarından emin değildi. Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) dergisinde yayınlanan yeni bir çalışmada bilim insanları bu haşerenin son birkaç bin yıldaki yayılımının haritasını çıkardı. Meğer insanlar kıtalar arası seyahatleri artırırken hamamböcekleri de peşlerine takılmıştı.

Harvard Üniversitesi’nde evrimsel biyolog ve çalışmanın başyazarı olan Qian Tang National Geographic’ten Jason Bittel’e “Alman hamamböceğinin uçma yeteneği bile yok. Dünyanın dört bir yanında gemilere otostop çekerek yolculuk yapıyorlar” diye anlatıyor. Çalışmada yer almasa da böcek genleri üstüne çalışan Baylor College of Medicine’den Stephen Richards Associated Press’e verdiği demeçte kalabalık bir popülasyona sahip bu haşerenin izini sürmenin sadece böcek hikayesi olmaktan uzak olduğunu belirtiyor. Karşımızdaki hikaye bir böcek türüyle insanlığın öyküsü.

Yedi Yıl Savaşları’nda devletler düşmanlarının adını taktı

Alman hamamböcekleri ilk kez Avrupa’da yaklaşık 250 yıl önce kayıtlara geçirildi. Doğu Avrupa’daki ordular 1756 ile 1763 yılları arasındaki Yedi Yıl Savaşları sırasında yiyecek depolarında bu böcekleri keşfetti. Her ordu bu böceğe düşmanının adını verdi. Örneğin Rus askerler böceğe “Prusya hamamböceği” derken Prusyalı askerler de “Rus hamamböceği” dedi. Tartışmaya son noktayı İsveçli biyolog Carl Linnaeus koydu. Linnaeus Almanya’dan topladığı örnekleri inceledikten sonra bu türe 1767 yılında Blattella germanica adını verdi.

Tarihsel kayıtlar Alman hamamböceklerinin 19’uncu yüzyılın sonları ile 20’nci yüzyıl arasında Avrupa’dan yayıldığını gösteriyor. Halbuki türün en yakın akrabaları Avrupa’da değil, Afrika ve Asya’da. İşte bu canlıların kökeni konusunda bilim insanlarını sürüncemede bırakan da bu çelişkili bilgilerdi.

İnsanlar yaşam alanlarını yok etmiş

Hamamböceğinin kökeninin ne olduğunu çözmek isteyen araştırmacılar 17 farklı ülkeden 281 Alman hamamböceğinin genlerini inceledi. Alman hamamböceği 2100 yıl önce Asya hamamböceği Blattella asahinai’den evrilmişti. Asya hamamböceği Alman hamamböceğine benzese de farklı olarak uçabiliyor ve ışıktan kaçmak yerine ışığa ilgi gösteriyordu. Araştırmacılara göre insanlar bu canlıların Hindistan ve Myanmar’daki yaşam alanlarını yok ettiği için hamamböcekleri insan yerleşimlerinde yaşamaya adapte olacak şekilde yeni bir türe dönüştü.

Gen analizleri Alman hamamböceklerinin yaklaşık 1200 yıl önce Ortadoğu’ya doğru yayılmaya başladığını gösteriyor. Böcekler askerlerin ekmek sepetlerinde seyahat ediyordu. Emevi ve Abbasi devletlerinin ticari ve askeri faaliyetlerinin böceklerin yayılımının genişlemesine olanak sağladığı düşünülüyor. Yaklaşık 390 yıl önce hamamböcekleri muhtemelen Güney ve Güneydoğu Asya’daki Avrupa sömürgeleri nedeniyle yayıldı.

Araştırmacıların tahminlerine göre böcekler 270 yıl öncesine kadar Avrupa’ya girmiş değildi. Dünyanın geri kalanına yayılmaları da 19’uncu yüzyılın sonlarıyla 20’nci yüzyılın başlarında gerçekleşti. Bu zaman çizelgesi tarihi kayıtlarla da destekleniyor. Teknolojik gelişmeler daha hızlı seyahat imkanı sağladığı için hamamböcekleri daha da uzaklara gidebildi. Hem onların insanlar gibi vizeymiş, pasaportmuş gibi belge dertleri de yok. Soğuk yerlerde evlerdeki ısıtıcılara yakın durarak hayatta kalmayı başardılar.

Peki bunu bilmek bizim ne işimize yarayacak? Bu canlıların ortaya çıkışlarını, yayılımlarını bilmek böcek ilaçlarına nasıl direnç kazandıklarını anlamamıza yardımcı olabilir. Böylelikle haşerelerle mücadelede daha iyi adımlar atılabilir.

Böcek çiftliği kurmaya, böcek eti üretmeye hazır mısınız?