Brezilya ormanları için yeni tehlike: Tespiti ve kanıtlanması zor kimyasallarla yok ediyorlar

Özellikle Bolsonaro döneminde hızla ormansızlaştırmaya giden Brezilya tüm dünyayı endişelendirmişti. Bu ormansızlaşmanın sebebi hayvan yetiştiricilerinin için fazladan otlak, mera yaratmaya çalışmasıydı. Lula döneminde yeniden ağaçlanma projeleriyle açılan yarayı kapama adımları atıldı. Ama şimdi bu ormanlar çok daha sinsi bir tehditle karşı karşıya: Kimyasallar. Uydular bu ormansızlaşmayı tespit edemiyor, çünkü olay yavaş gelişiyor, ama sonuçta İstanbul büyüklüğünde bir alan tamamen kurutulabiliyor. 

Bu ağaçlar doğal bir hastalığa yakalanmış değil. Bu orman tahribatı konusunda geçen yıl gelen isimsiz şikayetler sayesinde bilgilendirilen Brezilyalı yetkililer bölgeyi incelediklerinde boş herbisit konteynırları buldu. Herbisit normalde yabani otları yok etmek için kullanılan bir madde.

Kendi arazisini sığırları için kurutmuş

Ağaçların kuruduğu arazi ABD’ye ihracat yapan Brezilyalı sığır eti üreticisi JBS dahil dünyanın en büyük et üreticilerinin tedarikçisi olan çiftlik sahibi Claudecy Oliveira Lemes’e aitti. Aitti diyoruz çünkü Lemes artık bu en büyük yasadışı ormansızlaştırma faaliyetlerinden birini gerçekleştirmekle suçlanan faillerden biri. Yetkililer ağaçların bu hale gelmesi nedeniyle yaklaşık bir milyar dolar tazminat talep ediyor. Ama Lemes suçunu henüz kabul etmiş değil.

Savcılar Lemes’i sığır yetiştiriciliğini daha rahat sürdürebilmek için 776 kilometrekarelik ormanlık alana kimyasal püskürtmek amacıyla uçak kiralamakla suçluyor. Mülk biraz önce de dediğimiz gibi Lemes’e aitti ama arazi nadir görülen canlıların yaşadığı verimli ve sulak Pantanal’ın içinde kaldığı için bu alanın kullanımı konusunda birtakım kısıtlamalar var. Mesela sığır yetiştirilebilir ve hatta izin almak şartıyla bazı yerlerde ağaçlar da kesilebilir ama bunun dışında araziye zarar vermek yasak.

Amazon ve Brezilya’daki diğer ormanlık alanlar uzun zamandır ormansızlaşma tehlikesiyle karşı karşıya zaten. Birçok çiftlik sahibi bu ormansızlaştırma faaliyetinin merkezinde yer alıyor. Bir önceki Devlet Başkanı Jair Bolsonaro döneminde daha da palazlanarak çevre için büyük tehlike yarattılar. Ama Lemes gibileri diğerlerinden ayıran bir şey var: Kimyasal kullanarak ormanlaştırma. Başka bir deyişle ormanı ortadan kaldırmak için zincirli testere yerine kimyasal kullanıyorlar. Ve sonuç şöyle:

Planet Labs’deki uydu görüntüleri. Fotoğraf: New York Times

Bolsonaro döneminden sonra sahneye çıkan Luiz Inacio Lula da Silva ormansızlaşma döneminin sona ereceğinin altını çizerek yeni politikalarını uygulamaya soktu. Lula geçen yıl ormansızlaşmayı durdurma planını açıkladı. Dört yıl boyunca uygulanması beklenen plana göre bitki örtüsünü yeniden canlandırmak için kesilen ağaçların yerine yenileri dikilecek. Ayrıca Amazon’da koruma altına alınan alan 1.800 hektar artırılacak.

Neden uydu görüntülerinde tespit edilemiyor?

Hükümetin mücadelesi sertleşmişken suçlular da kâr elde etmenin başka yollarını aramak zorunda kalıyor. Çözümü de kimyasallarda bulmuşlar. Lemes davasından sorumlu savcı Ana Luiza Peterlini kimyasalların tespitinin daha zor olduğunu söylüyor. Üstelik kısa süre içinde binlerce dönümlük araziyi ormansızlaştırabiliyorsunuz. Hükümetin ormansızlaşmaya karşı mücadelede en çok başvurduğu araçlardan biri uydu görüntüleri. Çiftlik sahiplerini kimyasallara yönlendiren de esasında bu olmuş.

Çünkü uydu görüntüleri genelde ani, olağandışı yok etmeleri takip ediyor. Genelde bu durumları yaratan da ya yangınlar ya da toplu ağaç kesimi. Oysa herbisitlerin kullanıldığı ağaçlar yavaş yavaş kuruyor, sonuçta da ölüyor. Mevcut durum kimyasalların sanıldığından daha sık kullanıldığına işaret ediyor. Yetkililere göre bazı çiftlik sahipleri kimyasalları kullandıktan sonra kuruyan ağaçları yakıyor. Bu şekilde kimyasalların izleri de ortadan kalkıyor.

İşte Lemes’in avukatı Valber Melo da müvekkilini böyle savunuyor: Arazide yasadışı pestisit kullanıldığına dair bilimsel bir kanıt yok ki, diyor. Ama Peterlini en azından Lemes’in arazisindeki testlerin hem toprakta hem de yapraklarda kimyasal kalıntı bulunduğunu söyledi.

Sadece ağaçlar değil, hayvanlar ve hatta insanlar zarar görüyor

Brezilya’da hiçbir kurum kimyasal orman tahribatının çetelesini tutmuyor ama araştırmacı gazetecilik grubu Repórter Brasil ve diğer çevre örgütlerinin yaptığı araştırmalara göre 2010’dan bu yana ülkede en az 466 kilometrekare alan pestisit kullanılarak ormansızlaştırımış.

Kimyasal ormansızlaştırma sadece ağaçlara değil, çevreye ve vahşi doğaya da zarar verici olabilir. Kimyasallar toprağı kirleterek mikroorganizmalarla böceklerin ölümüne sebep olabilir ve hatta yeraltı sularına kadar ulaşabilir. Yağmur kimyasalları nehirlere taşıyarak algleri ve fitoplanktonları öldürebilir ve sudaki besin zincirine zarar verebilir.

Havadan ilaçlamada insanlar da zarar görebilir. Wawi yerlilerinin yaşadığı bölgede 2021 yılında 400 kişi tarım yapıp bal topladıkları alanlara kimyasal püskürtüldüğü için köylerini taşımak zorunda kaldı. Bu haziran Belterra kasabasındaki öğretmen ve öğrenciler de okul bahçelerine püskürtülen kimyasallar yüzünden zehirlenme belirtileriyle hastaneye gitmek zorunda kaldı.

Amazonları kurtaracak kişi olabilir: Lula’nın ormansızlaşmayı durdurma planı