Çin ‘eski dost’ Henry Kissinger’ın yasını tutuyor

Soğuk savaş döneminde ABD’nin dışişleri bakanı olarak görev yapan Henry Kissinger çarşamba günü 100 yaşında hayatını kaybetti. Kissinger’ın ölümüne en çok üzülen ülkelerin başında Çin var. Beijing, ABD ve Çin arasındaki ilişkilerin başlamasında öncü rolü nedeniyle Kissinger’ı yıllardır “eski dost” olarak görüyor, Kissinger’ın ölüm haberini alır almaz da hemen taziye mesajı iletti.

Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Wang Wenbin olağan basın toplantısında Kissinger’ı saygıyla anıp “Çin halkı Kissinger’ın içten özverisini ve Çin-ABD ilişkilerine yaptığı önemli katkıları hatırlayacaktır” dedi. Wang Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in ABD’li mevkidaşına Joe Biden’a taziyelerini ilettiğini de sözlerine ekledi. Çin’in ABD Büyükelçisi Xie Feng Kissinger’ın ölümünü öğrenmekten “derin şok ve üzüntü duyduğunu” söyledi. Xie sosyal medya hesabından paylaşımında “Tarih 100 yaşındaki Kissinger’ın Çin-ABD ilişkilerine yaptığı katkıları hatırlayacak. O Çin halkının kalbinde çok değerli bir dost olarak daima yaşayacak” dedi.

Deeply shocked and saddened to learn of Dr. Kissinger’s passing at 100. My deepest condolences go to Nancy and her family. It is a tremendous loss for both our countries and the world. The history will remember what the centenarian had contributed to China-U.S. relations, and he… pic.twitter.com/G0NwJU6EYI

— Xie Feng 谢锋 (@AmbXieFeng) November 30, 2023

Çin’in devlet kanalı CCTV Kissinger’ı ABD-Çin ilişkilerinin gelişimine tanıklık eden “yaşayan bir fosil” olarak nitelendirerek eski diplomatın 50 yılda Çin’e gerçekleştirdiği 100’den fazla ziyarete dikkat çekti. Ülkenin birçok kanalı Kissinger’ın 2011 yılında Çin’in resmi haber ajansı Xinhua’ya verdiği röportajda dile getirdiği “Çin en uzun ve en derinlemesine temas kurduğum ülke. Öyle ki hayatımın önemli parçası haline geldi. Çinli dostlarım benim için büyük bir öneme sahip” sözlerini alıntıladı.

Kissinger’ın yasını yalnızca Çinli siyasetçiler ve medya değil, internet kullanıcıları da tutuyor. Çin’de bizim kullandığımız sosyal medya platformlarının yerine kullanılan Weibo’da Kissinger’ın ölüm haberi 400 milyondan fazla görüntülendi, günün en çok konuşulan konusu oldu. Binlerce beğeni alan bir yorumda “Elveda Çin halkının eski dostu” denirken bir başka yorumda “Tarihin bir dönemini başlatan kişi sonunda tarih oldu” dendiği görüldü.

‘Diplomasi gurusu’ mu, ‘savaş suçlusu’ mu? Henry Kissinger 100 yaşında öldü

Çin’in eski dostu

Şili’de sosyalist lider Salvador Allende’yi ölüme götüren darbede parmağı olan, Kamboçya’nın bombalanmasında ve Vietnam işgalinde rol oynayan Kissinger hem ABD’de, hem de tüm dünyada siyasette aktif olduğu dönemde etkili bir isim, ama beraber saydığımız durumlar sebebiyle epey tartışmalı bir figür olarak kabul ediliyordu. Ancak Beijing ve Washington arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasına zemin hazırlayan Kissinger Çin’de büyük saygı görüyor. Çünkü Çin’in dünyayla yeniden bağlantı kurmasını Kissinger’in hamlesi sağlamıştı.

Temmuz 1971’de Komünist Çin’i ziyaret eden ilk üst düzey ABD’li yetkili olan Kissinger Çinli liderlerle yaptığı gizli toplantıyla dönemin Başkanı Richard Nixon’ın ertesi yıl yapacağı kritik ziyaretin önünü açmıştı. Kissinger’ın dönemin Başbakanı Zhou Enlai ile tanıştığı ziyaret ve aynı yılki  ikinci gezisi, sonra Nixon’un şubat ayında gerçekleştirdiği ziyarette iki tarafın da ilişkileri normalleştirmek için çabaladığını dile getirmesi özenle kaleme alınan Şanghay Bildirisi’nin imzalanmasına zemin hazırlamıştı.

Kissinger ve Mao Zedong 1973’te. Fotoğraf: MPI

Yaklaşık sekiz yıl sonra, 1979 yılında ABD-Çin ilişkileri resmileşecek, 1980’lerin başından itibaren kapsamlı ekonomik ilişkilerin kapısı açılacaktı. Uzmanlara göre bu durum aynı zamanda Soğuk Savaş’ta ABD ile Sovyetler arasındaki güç dengesini değiştirerek Moskova ve Beijing ayrılığını derinleştirecekti.

Washington merkezli Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi (CSIS) düşünce kuruluşunda Çin İşletmeciliği ve Ekonomisi danışmanı Scott Kennedy “20’nci yüzyılda Henry Kissinger’dan daha önemli bir diplomat yok, ABD-Çin ilişkileri bakımından kesinlikle silinmez bir iz bıraktı” diyor.

100 yaşında gelen ziyaret

Kissinger görevden ayrıldıktan yıllar sonra bile ABD-Çin ilişkilerinde köprü olmaya devam etti. Eski diplomat ABD-Çin ilişkilerinin dibi gördüğü bir dönemde 100 yaşında olmasına bakmadan Çin’e gitti, Şi ile görüştü. Benzer dönemlerde ABD’li bakanlar da Çin’i ziyaret etmişti, ancak Şi ABD’nin ne iklim elçisi John Kerry ile ne de Hazine Bakanı Janet Yellen ile görüşmeye yeltendi. En sıcak karşılamayı Kissinger’a yaparak Çin’in Kissinger’a verdiği önemi net şekilde gözler önüne serdi.

Singapur Ulusal Üniversitesi Lee Kuan Yew Kamu Politikaları Doçenti Alfred Wu’ya göre Çin medyası Kissinger’ın bu ziyaretini “eski dostlar diplomasisi”ne örnek olarak göstererek, Çin’in ülkeleriyle pozitif ve istikrarlı ilişkiler kurmasına katkıda bulunmuş uluslararası isimlerle görüşme uygulamasına atıfta bulundu. Wu “Çin medyası bu ziyareti ‘İşte iyi diplomasi’ diyerek güzellemeye çalıştı. Kissinger ileri görüşlü, iki ülke arasındaki gerilimi azaltmaya niyetli. Diğer diplomatlar ise Kissinger gibi değil” diyerek Beijing’in gerçekte ABD’nin “yakın dostu” olmak gibi derdi olmadığını da söyledi.

“Kissinger, Uçan Kaplanlar falan Şi Cinping’in ABD-Çin ilişkilerinin ‘eski güzel günleri’ hikayesini pekiştirmek istemesinin bir parçası” diyen Wu, buna örnek olarak da Şi’nin ABD ziyareti öncesinde medyada öne çıkarılan “İkinci Dünya Savaşı’nda Japonya’ya Çin’e yardım eden ABD’li pilotlar”ı gösterdi. Ancak Wu’ya göre bazı Çinli entelektüeller Kissinger’a karşı karışık hisler taşıyor. Bazıları ABD’li diplomatın Çin’le barışı teşvik etmeye çalıştığını, ancak Çin’in siyasi gerçeklerine dair hiçbir ilkesi olmadığını düşünüyor.

Çin’in ‘eski dostu’ Kissinger, Şi ile görüştü