Seçimi Arjantin yaptı, Brezilya karıştı

Halkın yüzde 40’ının yoksulluk sınırında yaşadığı, enflasyonun üç haneyi aştığı Arjantin ülkenin geleceğini tümden etkileyebilecek bir seçim yaptı. Adaylardan biri Peronist Maliye Bakanı Sergio Massa’ydı, diğeri ise ön seçimlerde birinci gelerek herkesi şaşkına çeviren anarko-kapitalist siyasetçi Javier Milei. Massa’ya oy vermeyi planlamayanların bile Milei kazanmasın diye sandığa gidip oy kullandığı seçime Brezilya da dahil oldu. Brezilya’nın aşırı sağcı liderleri “Arjantin’de aşırı sağ yükselecek” umuduyla Arjantin’e Milei’ye desteğe gelirken, solcuları da Milei kazanmasın diye Bolsonaro ve Milei’yi karşılaştıran bir kampanya videosu yaptı.

Arjantin’de seçmenler yeni devlet başkanını başkan yardımcısını, 24 senatörü ve 130 milletvekilini belirlemek için sandık başına gitti. Katılımın yüzde 74 olduğu seçimde ABD’nin eski Başkanı Donald Trump, Bolsonaro ve İngiltere’nin eski Başbakanı Boris Johnson karışımı olarak görülen aşırı sağcı anarko-kapitalist Javier Milei, Peronist Maliye Bakanı Sergio Massa’nın gerisinde kaldı.

Destekçileri Milei’nin, Bolsonaro’nun 2018’de Brezilya’da kazandığına benzer bir zafer elde edeceğine inanıyordu. Ancak kullanılan 27 milyon oyun yüzde 36.6’sını Peronist rakibi Massa aldı. Arjantin merkez bankasını lağvetme ve ülkenin en büyük ticari ortakları Çin ve Brezilya’yla bağlantıyı kesme gibi sözler veren Milei ise yüzde 29.9’da kalarak ikinci oldu. Muhafazakar eski Güvenlik Bakanı Patricia Bullrich ise yaklaşık yüzde 23.8 ile üçüncü sırada yer aldı.

Bu siyasetçilerden birinin kesin zafer ilan edebilmek için ya yüzde 45’ten çok oy alması ya da en yakın rakibine 10 puan fark atmak şartıyla yüzde 40’ı geçmesi gerekiyordu. Şimdiyse 51 yaşındaki Massa ve 53 yaşındaki Milei 19 Kasım’daki ikinci tur seçimlerinde tekrar karşı karşıya gelecek.

Genel merkezinde sonuçlardan memnun destekçilerine hitap eden Massa “Arjantin’in siyasi tarihinde yeni bir aşama başlatacak” ulusal birlik hükümetine liderlik etme sözü verdi. “Başkan olarak sizi hayal kırıklığına uğratmayacağımı bilin” diyen Massa “belirsizliğin olmadığı bir ülke” vaat etti. Massa sözlerine “Arjantin büyük bir ailedir ve ihtiyacı olan bu aileyi 7/24 korumaya çalışacak biridir” diye devam etti.

Milei destekçileri ise, 2022’de Bolsonaro destekçilerinin yaptığı gibi, buna dair herhangi bir kanıt olmamasına rağmen seçimlerde hile yapıldığını iddia etti. Bu konuda görüşünü açıklayan Trump şapkalı 22 yaşındaki Mileista Ivan Gonzalez “Bu benim canımı acıtıyor. İlk turda kazanacağını bekliyordum. Şaşırdım” dedi.

Anarko-kapitalist siyasetçi Milei ise iki yıl önce kurduğu La Libertad Avanza Partisi’nin ikinci tura kalmasının “tarihi başarı” olduğunu ileri sürüp morali bozulan destekçilerini bu başarıyı kutlamaya çağırdı.  Milei “Bugün tarihi bir gün, çünkü Arjantinlilerin üçte ikisi değişim için oy kullandı. Ya değişeceğiz ya da batacağız” dedi. Milei oyunu kullanırken de “Tarihteki en iyi hükümete liderlik edeceğim” diyerek özgüven gösterisi yapmıştı. Milei sandıkta oyunu “Arjantin’i yeniden büyük bir güç haline mi getireceğiz yoksa dünyanın en büyük gecekondu mahallesine mi dönüşeceğiz, buna karar vereceğiz” diyerek atmıştı. Milei kampanya sürecinde devletin harcamalarını kısma ve siyaseti parçalama planlarını sembolize etmek için elektrikli testereyi esas amblemi olarak kullanmıştı.

Türkiye’nin benzetildiği Arjantin’i araştırdık: Parasızlık var ama neden dışarıda yiyorlar?

Brezilyalılar kendi meselesi gibi sahiplendi

Arjantin son zamanların en belirsiz ve ekonomik açıdan çalkantılı döneminde. Halkın yüzde 40’ı yoksulluk içinde yaşarken enflasyon üç haneyi geçmiş durumda. Bu tabloda “Massa ikinci turda alır” demek çok da mümkün değil. Çünkü seçimde üçüncü gelen Bullrich’in sağcı seçmeninin büyük kısmı ikinci turda Milei’ye oy verebilir.

Milei’nin destekçileri sadece ülke halkıyla sınırlı değildi. Brezilya’da Ekim 2022’de iktidarı solcu rakibi Luiz Inacio Lula da Silva’ya kaptıran Bolsonaro’nun oğlu Eduardo Bolsonaro ve Brezilya aşırı sağının önde gelenleri Güney Amerika’da aşırı sağı güçlendirme umuduyla Milei’yle dayanışmak için Arjantin’e geldi. Eduardo bir gazeteciye verdiği demeçte “Bu gördüğünüz 2018’de Brezilya’da yaşadığımız fenomenin aynısı” diyerek Milei’nin kazanması umudunun büyük olduğunu dile getirdi.

Güney Amerikalı solcular ise Massa’nın kampanyasını desteklemek için Buenos Aires’te boy gösterdi. Massa’nın kampanyası başta durgun olsa da ağustos ayındaki ön seçimlerin sonuçları Peronist bakan için bir “uyanış” oldu. Kampanyasının bir parçası olarak Arjantinlilerin büyük bir kısmı için gelir vergisini kaldıran Massa tartışmalı eski Başkan Cristina Fernandez de Kirchner ile de arasına mesafe koymaya çalıştı.

Seçimin bir gün öncesinde Brezilya yapımı bir video sosyal medyada viral oldu. Milei ve Bolsonaro’nun karşılaştırıldığı videoda Arjantinli seçmenin popülist siyasetçiden uzak durması istendi. Bolsonaro’nun iktidarda olduğu dönemde yüz binlerce kişinin Covid-19’dan öldüğü ve Brezilya’nın “uluslararası toplumun paryası” haline geldiğinin anlatıldığı videoda “Bolsonaro Brezilya’da seçildi, kâbus yaşadık. Arjantin’in aynısını deneyimlemesinin gereği yok” mesajı verildi.

Massa’nın kampanya afişinde ise Milei’nin organ satışını yasallaştırmayı öneren radikal fikirlerine vurgu yapıldı ve anarko-kapitalist siyasetçinin Arjantin’i 2001’deki gibi bir ekonomik çöküşe sürükleyeceği iddia edildi. Afişlerden birinde “The Economist Milei’nin Arjantin demokrasi için risk olduğunu yazıyor. Cidden ona oy verecek misiniz?” ifadesi yer aldı.

Milei’nin politika ve vaatleri

Trump’ın hayranı olan Milei Arjantin merkez bankasının lağvedilmesi gerektiğini savunuyor. İklim krizinin bir yalan olduğunu düşünen anarko-kapitalist siyasetçi cinsel eğitimi de “aileyi yok edecek bir hamle” olarak görüyor. Milei’nin çarpıcı görüşlerinden biri de insan organı satışının ve silah sahibi olmayı kolaylaştırmanın gerekliliğine inanması.

Ön seçimleri birinci sırada bitirdiğinde genel merkezinde kutlama yapan Milei ‘Arjantin’deki asalak, yozlaşmış ve işe yaramaz siyasi kastın sonunu getirme’ sözü vermişti. Milei “Bugün Arjantin’in yeniden inşası için ilk adımı attık. Aynı insanlarla farklı bir Arjantin düşünmek mümkün değil” demişti.

Seçmenleri korkuttu

Seçim öncesinde Massa’yı önde gösteren sadece birkaç anket şirketinden Brezilya merkezli Atlas Intel’in CEO’su Andrey Roman bu sonuçlarda ön seçimlere kıyasla oy verme kararlılığın artmasının etkili olduğunu söyledi. Roman ön seçimlere kıyasla halkın katılımının bu seçimde daha yüksek olmasını bunun göstergesi olduğunu anlattı.

Milei’nin aşırı uçtaki söylemleri bazı seçmenleri sandığa gitmeye zorlayan bir etken oldu. 38 yaşındaki fotoğrafçı Cristian Ariel Jacobsen AP’ye yaptığı yorumda Massa’ya sırf Milei’nin “demokrasiyi riske atan projelerini” engellemek için oy verdiğini söyledi.

Arjantin uzmanı ve aynı zamanda New York merkezli Amerika Konseyi’nin başkan yardımcısı olan Brian Winter “Javier Milei konusunda bir çeşit çaresizlik vardı. Ancak seçmenleri korkuttu ve iki ay öncekiyle tam olarak aynı oranda oy aldı. Şu anda gerçekten belirsiz bir yarışa şahit olacağımızı düşünüyorum. Çok çekişmeli olacak” değerlendirmesi yaptı.

Arjantin’in bir ‘anarko-kapitalist’ ile sınavı: Buenos Aires’in ‘Bolsonaro’su sandıktan çıkacak mı?