Tüketici zamlara tuş oldu, güven endeksi dibe vurdu

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan tüketici güven endeksi, seçimlerden sonra tüketici güveninde başlayan çöküşün ağustos ayında da devam edip dip yaptığını gösteriyor. Temmuz ayında 80,1 olan tüketici güveni ağustosta yüzde 15,1 oranında azalarak 68 oldu.

Ağustos verisi, tüketici güveninde seçimlerin ilk turunun hemen ardından başlayan çöküşün temmuz ayında yapılan yüksek zamlar nedeniyle ücret ve asgari ücretteki ayarlamalara rağmen düşüş hızını artırdığı görüldü.  2021 yılının ağustos ayında 78,2 olan tüketici güveni inişli çıkışlı bir seyirden sonra 2022’nin haziranında 63,4 ile dip yaptı. Ardından yönünü yine yukarı çevirerek geçen yılın ağustos ayında 72,2’ye çıktı. Daha sonra hükümetin para musluklarını açması ve başlayan ekonomik canlılık nedeniyle 2023 yılının mayıs ayında 91,1’e ulaştı. Seçimlerin ardından başlayan çöküşle tüketici güveni güveni 2023 Ağustos’unda 68,0 ile son 15 ayın en düşük düzeyine geriledi.

Zamlar yağmur gibi yağdı, ekonomiye güven sarsıldı

Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra hep düştü

Tüketici güveninin 2012’den sonraki yolculuğuna bakıldığında ilginç bir tablo ortaya çıkıyor: Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonrası tüketici güveni hep düşmüş. Merkez Bankası eski Başekonomisti ve Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hakan Kara da sosyal medyada bu gelişmeleri gösteren bir grafik paylaştı:

Yorumsuz.. pic.twitter.com/72bVA6U6hG

— Hakan Kara (@ali_hakan_kara) August 23, 2023

Dayanıklı tüketim malına harcama umudu da bitti

Ancak tüketici güveni ağustos fazlasıyla karamsar bir tabloyu da gözler önüne seriyor. Araştırma sonuçlarına mevcut dönemde hanenin maddi durumu ile ilgili alt endeks ağustosta yüzde 12,9 düşmüş. Tüketicilerin gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi alt endeksi yüzde 19,6 gerileyerek 63,7 olmuş. Yani tüketicilerin önümüzdeki 12 aydaki kendi ekonomileriyle ilgili beklentilerinde de ciddi çöküş var. Tüketicilerin kendi ekonomileriyle ilgili beklentilerindeki çöküş genel ekonomik durum beklentisini de vurmuş. Gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi yüzde 23,2’lik düşüşle 63,1 olmuş.

Ağustos tüketici güvenin alt endekslerinde çok rahatsızlık yaratan bir veri  bulunuyor. O da ‘gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi’ne ilişkin soruya verilen yanıt. Tüketiciler güven endeksi inişe geçtiği zamanlarda bile bu konuda olumlu yanıt vermişler. Hatta güven endeksi 63,4 ile dip yaptığı 2022 yılının Haziran ayında bile düşüş yüzde 1,8 gibi çok sınırlı olmuş. Ancak 2023 ağustosta “Gelecek gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi” bir önceki aya göre yüzde 5,7’lik düşüşle 89,0 olmuş.

Bu veriyi iki şekilde yorumlamak mümkün. Birincisi mayıs ayından buyana dayanıklı tüketim mallarına gelmeye başlayan ve temmuzla birlikte şiddetlenen zam sağanağı tüketicinin nefesini kestiği  için harcama niyetinde de büyük düşüş var. İkincisi ise yükselme  trendinde olan enflasyon nedeniyle tüketici, talebini öne çekmiş ve alımını doğacını düşündüğü ihtilacını göre yapmış. Ancak yurtiçi dayanıklı tüketim malı satışlarındaki artış bu varsayımı doğrulamıyor. Yani  iç piyasada önemli bir büyüme l-yok ve bu yüzden de dayanıklı tüketim malı üreticilerinin geçen yılki kadar iyi olmadığını  söylemek mümkün.

‘Böyle giderse dibin de altına iner’

Ekonomist Doç. Dr. Orhan Karaca da yaptığı sosyal medya paylaşımında tüketicinin seçim sonrasında büyük bir hayal kırıklığına uğramış göründüğünü belirterek şu fikirleri ileri sürdü:

Seçim öncesinde öyle ya da böyle -nedenleri tartışılır- büyük bir umuda kapılan tüketici seçim sonrasında büyük bir hayal kırıklığına uğramış görünüyor. TGE’nin ağustos ayındaki değeri 68 olmuş. Dip seviye Haziran 2022’deki 63,4’tü. Böyle giderse çok geçmeden onun da altına iner. pic.twitter.com/BOF6WIGJe3

— Orhan Karaca (@Dr_OrhanKaraca) August 23, 2023

AK Parti Belediye Meclis üyesinden zamlara tepki: Sabrımız bitti, öfkemiz büyüdü

Tüketici güveninin 100’den düşük olması ne anlama geliyor?

Aylık tüketici eğilim anketi ile tüketicilerin maddi durum ve genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmeleri ile gelecek dönem beklentileri, harcama ve tasarruf eğilimleri ölçülüyor. Anket sonuçlarından hesaplanan tüketici güven endeksi 0-200 aralığında değer alabiliyor. Tüketici güven endeksinin 100’den büyük olması tüketici güveninde iyimser durumu, 100’den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu gösteriyor.