Bütçe açığı uçtu, ilk üç ayda yarım trilyonu geçti

Mart ayındaki yerel seçim nedeniyle ucu kaçan seçim harcamaları, enflasyon ve depremin yaraları sarmaya yönelik girişimler yılın ilk üç ayında merkezi bütçe açığını patlattı. Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre 2024 yılı Ocak-Mart döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri 2 trilyon 150,7 milyar TL, bütçe gelirleri 1 trilyon 637,2 milyar TL oldu. Bütçe açığı ise geçen yılın dönemine göre yüzde 105 oranında artarak 513,5 milyar TL’ye ulaştı. Rekor açığın  209 milyar TL’lik bölümü yani yüzde 40’ı yerel seçimlerin yapıldığı mart ayında gerçekleşti. Aynı dönemde faiz dışı bütçe giderleri 1 trilyon 900,2 milyar TL ve faiz dışı açık ise geçen yılın mart ayına göre yüzde 76,1 artışla 263 milyar TL oldu.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın mart ayıyla ilgili verileri de içeren açıklaması yerel seçimler öncesi işlerin ne denli kontrolden çıktığını ve faiz hariç bütçe giderlerinin martta yüksek miktardaki harcamalar nedeniyle adeta patlama yaptığını gösteriyor.

Açıklamaya göre merkezi yönetim bütçesi 2023 yılı Mart ayında 47 milyar 223 milyon TL, 2024 yılı Mart ayında 208 milyar 965 milyon TL açık verdi. Yani bütçe açığında artış oranı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 342,5 oldu.

Deprem ve seçim de etkili oldu

Ancak iş faiz dışı açığa gelince şapkayı kafadan uçuracak veriler ortaya çıkıyor. 2023 yılı Mart ayında 2 milyar 148 milyon TL olan faiz dışı açık bu yıl aynı ayda hem enflasyonun, hem deprem ve seçim harcamalarının etkisiyle 61,5 kat artarak 134 milyar 412 milyon TL’ye ulaşmış. Bakanlığın açıklamasında şu görüşlere yer veriliyor:

“Merkezi yönetim bütçe giderleri Mart ayı itibarıyla 692 milyar 807 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamaları 74 milyar 553 milyon TL, faiz hariç harcamalar ise 618 milyar 254 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.

2024 yılında merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 11 trilyon 89 milyar 37 milyon TL ödenekten Mart ayında 692 milyar 807 milyon TL gider gerçekleştirilmiştir. Geçen yılın aynı ayında ise 334 milyar 44 milyon TL harcama yapılmıştır.

Mart ayı bütçe giderleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 107,4 oranında artmıştır. Giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı ise 2023 yılında yüzde 6 iken 2024 yılında yüzde 6,2 olmuştur.

Faiz hariç bütçe giderleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 114 oranında artarak 618 milyar 254 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz hariç giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı ise 2023 yılında yüzde 5,8 iken 2024 yılında yüzde 6,3 olmuştur.

Mart ayında harcamalar daha da arttı

Merkezi yönetim bütçe gelirleri Mart ayı itibariyle 483 milyar 842 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Vergi gelirleri 420 milyar 468 milyon TL, genel bütçe vergi dışı gelirleri ise 50 milyar 593 milyon TL olmuştur.

2023 yılı Mart ayında bütçe gelirleri 286 milyar 821 milyon TL iken 2024 yılının aynı ayında yüzde 68,7 oranında artarak 483 milyar 842 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bütçe tahminine göre bütçe gelirlerinin Mart ayı gerçekleşme oranı 2023 yılında yüzde 5,8 iken 2024 yılında yüzde 5,7 olmuştur.

2024 yılı Mart ayı vergi gelirleri tahsilatı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 111,7 oranında artarak 420 milyar 468 milyon TL olmuştur. Vergi gelirlerinin bütçe tahminine göre gerçekleşme oranı ise 2023 yılında yüzde 4,7 iken 2024 yılında yüzde 5,7 olmuştur.”

Vergi gelirinde aslan payı ÖTV ve KDV’nin

Hazine ve Maliye Bakanlığı internet sitesinde yayınlanan 2024 yılı Ocak-Mart dönemi bütçe gerçekleşme verilerine göre vergi gelirlerinin yüzde 60.13’ünü KDV ve ÖTV tahsilatı oluşturuyor. Söz konusu dönemde dolaylı vergilerin toplamdaki payı yüzde 76,56; dolaysız vergilerin payı ise yüzde 23,44 gerçekleşti.

Perşembenin gelişi çarşambadan belliydi

Yılın ilk üç ayında rekor bütçe açığı verileceği bu yılın Ocak- Mart döneminde çok yüksek düzeyde gerçekleşen nakit açığından da anlaşılıyordu. “Hazine nakit dengesi” merkezi yönetim bütçesinin en büyük bölümünü oluşturan genel bütçenin gelir ve giderleri arasındaki farkı gösteriyor.  Bu nedenle de, Hazine nakit dengesi, Merkezi Yönetim Bütçe verileri için öncü gösterge niteliğine sahip bulunuyor.

Hazine nakit açığı, yılın ilk çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 121.1’lik artışla 570 milyar 252 milyon liraya ulaşarak rekor kırmıştı. Geçen yılın ilk üç aylık döneminde bu rakam 257 milyar 923 milyon lira, yılın tümünde ise 625 milyar 783 milyon lira idi.

Önceki aylara göre martta 166,8 milyar lirayla daha düşük gerçekleşen açık ilk üç aylık dönemde rekor kırılmasını engelleyemedi. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın düzeltilmiş verilerine göre bu yıl ocak ayında 201,5 milyar, şubatta ise 202 milyar lira ile aylık bazda en yüksek nakit açıkları verilmişti.

Özellikle son iki yılda gerçek anlamda kontrolden çıkan Hazine nakit açığının 2014’ten itibaren popülist politikalar nedeniyle tırmanışa geçmek birlikte inişli çıkışlı bir seyir izlediği görülüyordu. 2014’te 21,7 milyar, 2015’te 17,2 milyar lira olan Hazine nakit açığı, 2016’da 38,2 milyar,  2017’de 60,5 milyar, 2018’de 70,4 milyar, 2019’da 130,1 milyar, 2020’de ise 181,9 milyar TL’yi aştı. 2021’de 142,1 milyar, 2022’de 169,4 milyar TL olarak gerçekleşen nakit açığı şubat ayında Kahramanmaraş merkezli depremlerin yaşandığı ve genel seçimlerin yapıldığı 2023 yılında ise inanılmaz bir artışla 625,8 milyar liraya ulaşarak rekor kırmıştı. Ancak Hazine bu yılın ilk üç ayında geçen yılın toplamının yaklaşık yüzde 91’i kadar nakit açığı verdi. 2024’ün ilk üç aylık dönemindeki 570 milyar liradan fazla Hazine nakit açığı, yılın tümündeki  bütçe açığının geçen yılki 1 trilyon 375 milyar liralık rekor açığın çok üzerinde gerçekleşerek yeni bir rekora ulaşacağını gösteriyor. Nitekim ilk üç aylık gerçekleşme de bunu doğruluyor.

Bütçe açığında kusursuz fırtına yolda