Tesla rüyası bitiyor mu? İşte düşüşünün iç yüzü

ABD’li tüketicilerin hibrit modeller lehine daha pahalı elektrikli araçlardan uzaklaşmasının da etkisiyle son zamanlarda Tesla’nın üzerinde kara bulutlar dolaşıyor. Peki dünyanın en değerli otomobil üreticisi eski cazibesini geri kazanabilecek mi? Wall Street Journal gazetesi yayınladığı bir makaleyle bu konuyu masaya yatırdı. Aynen yayınlıyoruz:

Elon Musk, geleceğin otomobil üreticisini inşa etmek için yıllarını harcadı. Ancak kurduğu elektrikli otomobil şirketi Tesla ona sorun çıkarıyor. Hızlı bir genişleme döneminin ardından şirket, satışlarının düştüğünü ve bir zamanlar kıskandıran marjlarının daraldığını gördü. Yıllar sonra ilk kez Tesla için en önemli soru yeterince araba üretip üretemeyeceği değil, insanların bunları satın alıp almayacağı. Şirketin hisseleri bu yıl yüzde 34 düşüşle S&P 500 endeksinin en kötü performans göstereni oldu. Tesla büyük bir farkla dünyanın en değerli otomobil üreticisi olmaya devam etse de, piyasa değeri 2021’deki zirvesinden bu yana yüzde 50’den fazla düştü.

Elektrikli araçlara yönelik tüketici iştahı soğuyor. Şirket talebi canlandırmak için fiyatları düşürüyor. Büyük bahisleri Musk’ın öngördüğü gibi sonuçlanmadı -en azından henüz değil. Ve çevik, teknoloji meraklısı elektrikli otomobil üreticileri yeni Çinli firmalar gibi görünüyor.

Bu arada Musk’ın dikkati başka yerlere kaydı. Twitter’ı satın aldı, bu arada Tesla hisselerinin bir kısmını sattı ve bir yapay zeka şirketi kurdu. Son zamanlarda OpenAI’den Disney İcra Kurulu Başkanı Bob Iger’e kadar herkesle kavga ediyor. Anketler, Musk’ın kamuya açık kişiliğinin bazı müstakbel Tesla alıcılarını yabancılaştırdığını gösteriyor.

Nitekim bu hafta şirket, 2020’den bu yana üç aylık teslimatlarda yıldan yıla ilk düşüşünü bildirdi. Musk’ın şirketi, elektrikli araç pazarında küresel olarak zorlu bir oyuncu olmaya devam ediyor ve ABD’de açık ara lider. Birçok yerleşik otomobil şirketi araçlarından hâlâ para kazanıyor. Ancak Tesla’nın patlama yaptığı zamanlar sona erdi ve Musk’ın hayal ettiği parlak gelecek -insanların tamamen otonom Tesla’larla dolaşacağı yer- hâlâ uzak görünüyor. Tesla’nın eski CEO’su Mark Fields “Tesla altın çağdan gerçekten zorlu bir çağa geçiyor” diyor.

Patlama zamanları

Üç yıl önce Tesla durdurulamaz gibi görünüyordu. Yıllar süren mali belirsizlik ve üretim zorluklarının ardından şirket köşeyi dönmüş ve her çeyrekte rekor kârlar elde etmeye başlamıştı.

Küresel düzeyde yaşanan yarı iletken kıtlığı birçok rakibin otomobil üretimini kısmasına neden olsa bile fabrikalar yine de çalışıyordu. Tüketici talebi Tesla’nın fiyatları yükseltmesine yetecek kadar güçlüydü ve yeni araçlar için bekleme listeleri o kadar uzadı ki bazı alıcılar az kullanılmış olanlar için bile prim ödüyordu.

Otomobil üreticileri kendilerini Tesla’nın imajına göre yeniden yaratmaya koyulurken, yatırımcıları vizyonuna inandırma konusunda esrarengiz bir beceriye sahip usta bir satıcı olan Musk, bir sonraki pazar dalgasını yakalamaya çalıştı: Yapay zeka.

Milyarder, 2021 yazında Kaliforniya Palo Alto’da düzenlenen bir Tesla işe alım etkinliğinde, her zamanki gibi yine simsiyah giyinerek sahneye çıktı. Tesla yıllardır bir bilgisayarın sürüş görevlerinin daha fazlasını üstlenmesine olanak tanıyacak teknolojiyi geliştirmek için çalışıyor ve yazılımı Autopilot sisteminin bir parçası olarak kullanıma sunuyordu.

Tesla’nın yapay zeka alanındaki gücünü ve rekabetçi, geleneksel olarak düşük marjlı otomotiv işinin ötesindeki hedeflerini vurgulamak amacıyla Musk, şirketin son çabasını tanıttı: Dost canlısı insansı bir robot. Optimus adlı robot henüz hazır değildi. Onun yerine robot kostümü giymiş bir insan sahnede dans etti. Musk kalabalığa “Tesla bir elektrikli otomobil şirketinden çok daha fazlasıdır” dedi ve ekledi: “Gelecekte fiziksel çalışma bir seçenek olacak.”

Ekim 2021’in sonlarında, araç kiralama şirketi Hertz Global Holdings, elektrikli araç filosunu genişletmek için 100.000 Tesla aracı sipariş ettiğini açıkladı. Yatırımcılar için bu anlaşma, elektrikli araçların yaygınlaşmaya başladığının ve yakında daha fazla sürücünün bir tane deneme fırsatına sahip olacağının bir işaretiydi.

Tesla’nın piyasa değeri kasım ayı başında 1,2 trilyon doların üzerine çıkarak iki yıl içinde yüzde 2.000’den fazla artış gösterdi.

Bu coşku kısa sürdü. Musk kısa süre sonra Tesla hisselerini elden çıkarmaya başladı ve bir yıldan fazla süren ve 39 milyar dolardan fazla hisse satmasıyla sonuçlanan bir çılgınlığa girişti. Kısmen Musk’ın Twitter’ı satın almasını finanse etmek için yapılan bu satışlar piyasayı ürküttü ve Tesla’nın hisseleri üzerinde baskı yarattı.

‘Yeterince işimiz var’

2022’de sürprizler gelmeye devam etti. Musk ocak ayı sonunda yaptığı bir kazanç çağrısında Tesla’nın o yıl yeni bir model tanıtmayacağını açıkladı ve bu kararı tedarik zinciri kısıtlamalarına bağladı. Bunun yerine şirket mevcut modellerinden mümkün olduğunca çok sayıda üretecekti.

Tesla o dönemde dört model satıyordu ancak şirketin satışlarında aslan payını sadece iki model alıyordu: Model Y spor kullanım aracı ve Model 3 sedan.

Musk’ın 2020 sonlarında tanıttığı ve muhtemelen üç yıl içinde hazır olacağını söylediği 25.000 dolarlık otomobil planları rafa kaldırılmıştı.

Musk, “Şu anda yeterince işimiz var” dedi. Bu hamle riskliydi. Otomobil sektöründe yeni ve yeniden tasarlanmış modeller alıcıların ilgisini çekmek ve fiyatlandırma gücünü korumak için kritik öneme sahiptir. Analistlerin kafası karışmıştı. Analistlerden biri Tesla’nın büyüme hedeflerine yarım düzineden daha az binek araç modeliyle ulaşıp ulaşamayacağını sorguladı.
Musk bu endişeyi geçiştirdi. Bunun yerine, Tesla’ların günün her saati otonom olarak çalışabilecekleri ve böylece daha da değerli olacakları bir gelecek vizyonunu ima etti.
Musk, Tesla’nın sürücü destek teknolojisinin güçlendirilmiş bir versiyonuna atıfta bulunarak “Sorulardan ‘tam otonom sürüş’ün ciddiyetinin tam olarak anlaşılmadığı anlaşılıyor” dedi. (Sistem şu anda Tesla araçlarını otonom hale getirmiyor).

Yıl ilerledikçe yatırımcıların tedirginliği giderek arttı. Musk’ın Twitter’ın peşine düşmesi Wall Street’te Tesla CEO’sunun otomobil üreticisine yeterince odaklanmadığı yönündeki endişeleri artırdı.

Bir Tesla yatırımcısı olan Future Fund’ın yönetici ortağı Gary Black o dönemde “Twitter dikkat dağıtıcı bir şey. Sadece Twitter hakkında konuştuğu için elektrikli araçlar hakkında tweet atacak zaman bulamıyor” dedi.

Bernstein Research’e göre, yeni Tesla’lar için bekleme sürelerinin ilkbaharda dört aydan fazla iken Eylül 2022 itibarıyla yaklaşık bir aya düştüğü Çin’den uyarı işaretleri gelmişti.

Walter Isaacson’un CEO’nun biyografisine göre, baş tasarımcı Franz von Holzhausen de dahil olmak üzere Tesla yöneticileri, Tesla’nın büyüme hedeflerine ulaşması için gerekli olduğunu savunarak, şirketin daha uygun fiyatlı, kitlesel pazar otomobili planlarını canlandırması için Musk’a baskı yaptı. Musk, bir sürücüsüz taksi filosunda çalışabilecek otonom otomobiller geliştirmekle daha çok ilgileniyordu.

Tesla’nın baş tasarımcısı Franz Von Holzhausen bu yılın başlarında Wall Street Journal’a verdiği röportajda “Bizim sorumluluğumuz mümkün olduğunca çok sayıda insanı elektrikli araç sahibi yapmaya çalışmaktır” dedi.

Her ne kadar sürücüsüz araçların vaatleri konusunda iyimser olsa ve Tesla’nın son dönemde kaydettiği ilerlemeden cesaret alsa da, von Holzhausen geçiş sürecinin basit olmayacağını söyledi: “Belki bu konuda daha pragmatik davranıyorum ama bence sürücüsüz araç kullanımı zorlu bir süreç olacak. Hâlâ pek çok insan için bilim kurgu.”

Bernstein’a göre, ekim ayı sonlarında Tesla Çin’deki fiyatları ortalama yüzde 7 civarında düşürdü. Kısa bir süre sonra ABD’deki en popüler modellerinde geçici indirimler sunmaya başladı -önce 3.750, ardından 7.500 dolar ve müşteriler yıl sonundan önce teslim alırsa 10.000 mil ücretsiz hızlı şarj olanağı.

2022 yılı Tesla için kötü bir şekilde sona erdi. Yıllık araç teslimatları bir önceki yıla göre yüzde 40 artışla şirketin ilk hedefinin gerisinde kaldı ve Wall Street’in beklentilerinin altında bir performans gösterdi. Hisse senedi yüzde 65’lik düşüşle rekor seviyedeki en kötü yıllık performansını sergiledi.

Konuyla ilgili bilgi sahibi kişiler, Ocak 2023’ün başlarında Tesla’nın finans departmanında şirketin otomobilleri taşımak için daha agresif adımlar atması gerektiğinin anlaşıldığını söyledi.

Tesla 2022’de biri Almanya’da diğeri Teksas’ta olmak üzere iki yeni fabrika açarak üretim kapasitesini bir yıldan kısa bir süre içinde yaklaşık yüzde 80 artırmıştı. Tesla’nın mali açıklamalarına göre, satılamayan envanter, ikinci çeyrekte sadece dört gün iken, 2022’nin son üç ayında 13 günlük arz değerine yükseldi.

Bu kişilerden birinin söylediğine göre, ocak ayı ilerledikçe siparişler şirket içi tahminlere ayak uyduramıyordu. Çalışanlar, Tesla’nın fiyatları daha kalıcı bir şekilde düşürmesini öngören bir plan geliştirdi ki bu şirketlerin genellikle teşvikleri konusunda daha ihtiyatlı olmaya çalıştığı bir sektörde alışılmadık bir strateji.

Büyük fiyat indirimleri

Otomobil endüstrisinin başka yerlerinde Tesla’nın rakipleri Model Y ve Model 3 ile doğrudan rekabet etmek üzere tasarlanmış olanlar da dahil olmak üzere yeni elektrikli otomobil modellerini ardı ardına piyasaya sürüyordu. Ocak 2023’te bir perşembe gecesi Tesla, web sitesini sessizce güncelleyerek ürün yelpazesindeki fiyatları bazı durumlarda neredeyse yüzde 20 oranında düşürdü. Konuya aşina olan kişiler, Tesla’nın finans departmanının başlangıçta önerdiğinden bile daha büyük indirimler yaptığını söyledi.

Musk için bu hesaplanmış bir kumardı. Tesla’nın çift haneli işletme marjları, fiyat indirimlerini rakiplerinden daha iyi absorbe edebileceği anlamına geliyordu ve bu hamle, çoğu modelde para kaybeden rakiplerini de sıkıştıracaktı.

Stellantis’in o zamanki CEO’su Vincent Cobée, bir gazeteci ona Tesla’nın fiyat indirimlerinden bahsettiğinde Brüksel Otomobil Fuarı’ndaydı. Cobée’nin ilk sözü “Bu adam tamamen kafayı yemiş” oldu, sonra da “Başımız büyük belada” dedi.

Bu manevra Tesla’nın satışlarını bir süreliğine artırdı. Wells Fargo’ya göre, şirketin araç fiyatları 2023’ün ilk yarısında küresel olarak ortalama yüzde 12 düştü ve teslimatlar önceki altı aya kıyasla yüzde 19 arttı.

Ancak 2023’ün ikinci yarısında Tesla fiyatları düşürmeye ve teşvikleri artırmaya devam ettikçe, şirketin araç teslimatı büyümesi, Wells Fargo analistlerinin “endişe verici derecede düşük” olarak tanımladığı ilk yarıya kıyasla yüzde 3’e yavaşladı. Otomobil sektöründen bazıları da elektrikli araçlardan soğumaya başlamıştı.

Bir zamanlar bu teknolojiye sıcak bakan bayiler, araçların park yerlerinde yığılmasından endişe etmeye başladı. Elektrikli araç üretimini artırmak için yarışan şirketler aniden yatırımlarını ertelemeye ve dikkatlerini iyi satan hibritlere kaydırmaya başladı.
Tesla için ufuktaki tek yeni model Cybertruck’tı. Uzun süredir ertelenen ve üretimi zor olan bu kamyonet nihayet kasım ayında piyasaya çıktı. Buna rağmen model sadece Kuzey Amerika’da mevcut ve Musk bu yılın sonundan önce önemli bir nakit akışı yaratmasının pek mümkün olmadığını söylemişti.

Dünyanın en büyük otomobil pazarı ve Tesla için üretim merkezi olan Çin’de bir fiyat savaşı çoktan patlak vermişti. Ülkenin önde gelen elektrikli araç üreticisi BYD ve diğer Çinli otomobil üreticileri hızla daha uygun fiyatlı elektrikli araçları piyasaya sürerek kendi hamlelerini yapıyor, iç pazarı kazanıyor ve denizaşırı ülkelere de girmeye başlıyorlardı.

Bu yılın ocak ayında Hertz, küresel elektrikli araç filosunun yaklaşık üçte birini sattığını söyleyerek bir darbe daha vurdu -bunların çoğu Tesla araçlarından oluşuyordu. Araç kiralama şirketi daha önce de hızla düşen EV yeniden satış değerleri ve pahalı onarımlarla ilgili sorunlara işaret etmişti.

Teslimatlarda düşüş

Ardından bu hafta başında yeni haberler geldi: Tesla, yılın ilk üç ayında bir önceki yıla göre yüzde 8,5 düşüşle dünya çapında 386.810 araç sattı. Bu şirketin 2022’nin üçüncü çeyreğinden bu yana en düşük çeyrek performansı oldu.

Wall Street analistleri salı günkü açıklamadan önceki haftalarda Tesla’nın ilk çeyrek performansına ilişkin beklentilerini düşürmüşlerdi ancak şirket yine de yetersiz kaldı.

Musk şirketin iki büyüme dalgası arasında olduğunu söyleyerek endişeleri gidermeye çalıştı; bunlardan ilki Model 3 ve Model Y tarafından yönlendirilecek, ikincisi ise ocak ayında 2025’in sonlarında üretime gireceğini söylediği dört gözle beklenen düşük maliyetli otomobil de dahil olmak üzere şirketin yeni nesil araçları tarafından desteklenecek.

Konuya aşina bir kişiye göre, son haftalarda çalışanlara bir sürücüsüz taksi geliştirmeye öncelik vermeleri söylendi. Cuma günü Reuters, Tesla’nın ucuz otomobil planlarını iptal ettiğini bildirdi. Musk, Twitter’da artık bilindiği üzere X üzerinden bu haberi yalanladı.

Saatler sonra, Tesla’nın robot taksi modelini ağustos ayında tanıtmayı planladığını ekledi.
Musk sosyal medya platformunu göçmenlik ve ırk gibi kutuplaştırıcı konuları ele almak için kullanırken Tesla’ya iyilik yapmadığına dair kanıtlar var.

Pazar araştırma şirketi Caliber’a göre, Musk’ın Twitter’ı satın almasından bu yana şirketin potansiyel ABD’li alıcılar arasındaki itibarı darbe aldı. Caliber, otomobil üreticisinin “dikkate alınma” oranının (ankete katılanların Tesla’dan ürün satın alma veya almaya devam etme olasılıklarının çok yüksek olup olmadığını belirttikleri oran) Eylül 2022 ile bu Mart arasında yüzde 46’dan yüzde 35’e düştüğünü açıkladı. Tesla’nın kârlılığı zayıfladıkça Musk şirketin otonom sürüş stratejisinin potansiyelinden bahsetmeye başladı. Mart sonunda X ‘te “Çoğu insan Tesla FSD’nin ne kadar ezici derecede iyi olacağı konusunda hâlâ hiçbir fikre sahip değil. Arabalar sizi istediğiniz yere otomatik olarak götürecek, tıpkı bir asansöre binip bir düğmeye basmak gibi, ki bu da eskiden manuel olarak yapılan bir şeydi” diye yazdı.

Hisselerdeki son düşüşe rağmen Tesla’nın değeri -cuma günkü kapanışta 525 milyar dolar- hâlâ diğer otomobil üreticilerinin üzerinde. Pek çok yatırımcı, daha önce pek çok kez olasılıklara meydan okuyan Musk’ın bu vizyonu gerçekleştirebileceğinden emin. Yatırım yöneticisi Jennison Associates’in genel müdürü Owuraka Koney gibi bazıları, Tesla’nın ilk otomobil satışını gerçekleştirdikten çok sonra bile sürücü destek teknolojisi gibi indirilebilir yazılımlar satarak bol miktarda gelir elde edebileceğini düşünüyor.

Tesla Türkiye’de 2024’e kötü başladı