Macron söz vermişti, ama Afrika ülkeleri eserlerine hâlâ kavuşamıyor

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Afrika mirasını kıtaya iade etme konusundaki devrim niteliğindeki planını açıklamasının üstünden tam yedi yıl geçti. Macron’un Kasım 2017’de Burkina Faso’da yaptığı ve “Afrika mirası sadece Avrupa’daki özel koleksiyonlarda ve müzelerde olamaz” dediği açıklama sömürge dönemine ait eserlerin iadesi konusundaki tartışmaları alevlendirmişti.

Macron’un açıklaması büyük gündem yaratmış olsa da süreç o kadar da hızlı ilerlemedi. Ocak 2022’de senatörler Catherine Morin-Desailly, Max Brisson ve Pierre Ouzoulias tarafından önerilen bir yasa tasarısıyla gelecekteki Avrupa dışı iade vakalarında danışılacak bir ulusal uzman komisyonunun kurulması Fransa senatosu tarafından onaylandı. Taslak yasa Fransız kamu koleksiyonlarında bulunan insani mirasın iadesini kolaylaştıran bir yasal düzenleme de içeriyordu. Düzenleme geçen aralık ayında kabul edildi.

Haziran 2023’te ise Ulusal Meclis, kamu kurumlarının koleksiyonlarındaki Nazi yağmalamalarından kaynaklanan nesneleri iade etmesine olanak tanıyan yeni bir yasayı oybirliğiyle kabul etti. Bu süreç eski Louvre direktörü Jean-Luc Martinez tarafından yazılan ve eski sömürgelerden ve Nazi dönemi sırasında yağmalanan nesnelerin iadesine ilişkin rehber ilkelerin yayımlanması gibi diğer gelişmelerle daha da ilerledi.

Ancak sömürge eserlerine ilişkin yasa tasarısının mecliste tartışılması için henüz bir tarih belirlenmedi. The Art Newspaper’a konuşan Ouzoulias “Sömürge yağmalarının iadesine yönelik üçüncü çerçeve yasa bu yıl baharda parlamentoya sunulacaktı” dedi. Ancak Macron’un Haziran ayında erken parlamento seçimleri çağrısı yapmasının ardından yaşanan siyasi çalkantılar nedeniyle çabaların durduğunu ekliyor: “Seçim sırasında hükümetin feshedilmesi bu takvimi sekteye uğrattı.”

Bu süreçte atılan adımlardan biri de Paris’teki Musée Quai Branly-Jacques Chirac’ta bulunan Fildişi Sahili’ne ait önemli bir eserin ülkesine geri dönmesi. Bu ayın başlarında Ébrié topluluğunun tehlike uyarısı yapmak için kullandığı Djidji Ayôkwé davulu Fildişi Sahili hükümetine teslim edildi.

18 Kasım’da Fransa Kültür Bakanlığı’nda düzenlenen imza töreninde Fildişi Sahili Kültür Bakanı Françoise Remarck “Bu Fildişi Sahili için tarihi bir gün!” dedi. 1916’da Fransız kuvvetleri tarafından el konulan davul, Fildişi Sahili’nin 2018 sonunda Fransa’dan iadesini resmen talep ettiği 148 eserin bulunduğu listede yer alıyordu. Bakanlığın yaptığı açıklamada “Bakanlar ulusal koleksiyonlarda yer alan Djidji Ayôkwé adlı ‘konuşan davul’un iadesine ilişkin bir anlaşmanın yanı sıra Fransa Cumhuriyeti ile Fildişi Sahili Cumhuriyeti arasında kültürel miras ve müze iş birliğine yönelik bir ortaklık anlaşması imzaladı” dendi.

Bir davul meselesi

Ancak davul iade edilen az sayıdaki eserden biri. Fransa daha önce Senegal’e 19. yüzyıla ait bir kılıcı ve Benin’e 26 eseri iade etmişti. Ayrıca Madagaskar’ın son kraliçesi Ranavalona III’e ait taç, parlamento onayı olmadan, Fransa Ordu Müzesi tarafından diplomatik kanallar aracılığıyla uzun vadeli ödünç olarak Madagaskar’a geri verildi.

Ouzoulias “Çerçeve iade yasasının oylamasındaki gecikme hükümeti acil harekete geçmeye ve davulun devri için parlamento oylaması gerektirmeyen bir idari karar olan depo anlaşmasını düzenlemeye zorladı” dedi. Fransa Kültür Bakanı Rachida Dati, Le Quotidien de l’Art gazetesine “İadeler çok uzun süre tabu olarak kaldı. Ancak bu, pes edemeyeceğimiz bir konu. Bu nedenle işleri hızlandırmak için iki aşamalı bir çözümü tercih ettim. Davul için de bir depo anlaşması ve ardından mülkiyet devri yasası devreye sokuldu” dedi.

Gelişmeleri takip eden bir Fransız gazeteci “Macron davulun 2021’de iade edileceğine söz vermişti. Ancak o zamandan beri bu tür iadeleri düzenleyecek bir yasa hâlâ parlamentoya sunulmadı, bu yüzden davul yalnızca uzun vadeli bir ödünç anlaşmasıyla Fildişi Sahili’ne devredilebiliyor. Başka bir deyişle, Fransa, diplomatik çıkarları doğrultusunda iadeleri parça parça gerçekleştirme politikasını sürdürüyor” dedi.