Ukrayna Savaşı’nın gölgesinde kültür sanatta cadı avı ve sansür

10Haber,  spordan kültür sanata, diplomasiden ekonomiye ikinci yılını geride bırakan Rusya-Ukrayna Savaş’nın ortaya çıkan sonuçlarını yakından bakıyor. Kültür-sanat cephesinde arada geçen süreçte yaşananlar “tarih tekerrür mü ediyor?” sorusunu sormamıza neden oldu? İşte geçen iki yılın ardından savaşın kültür-sanat dünyasındaki yansımaları.

New York’taki Carnegie Hall’ı Çaykovski açıyor

Takvim yaprakları 5 Mayıs 1891’i gösterdiğinde New York ona büyük bir artı katacak mekânın açılışına tanıklık ediyordu. Kentin en önemli konser mekânı olacak Carnegie Hall, Rus Çarlığı’ndan gelen büyük bir besteci ve şefin teşrifiyle açılıyor. Çaykovski sahnede kendi bestesi ‘Marche solennelle’in seslendirişini yönetirken muhtemelen Yeni Dünya’da olmanın saadeti ve büyüsüne de kapılmıştı.

Bu özel davet için St. Petersburg’dan New York’a gelen besteci büyük yankı uyandıran konserin ardından ABD’nin Baltimore kentinde de konser verdikten sonra ülkesine döner. New York’taki Carnegie Hall, aradan geçen 130 yıl boyunca çok sayıda Rus müzisyeni ağırladı, onların bestelerini müzikseverlerle buluşturdu. Ta ki Rusya, Ukrayna’ya işgal harekatı başlatana kadar. Batı dünyası, daha önce de örneklerini gördüğümüz üzere hıncını cadı avı ve sanata sansürle almayı tercih etti.

Çaykovski’den Anna Netrebko’ya cadı avı

130 yıl önce Çaykovski New York’ta Carnegie Hall’ın açılışını gerçekleştirirken 2022 yılında dünyanın en önemli sopranolarından Anna Netrebko, Metropolitan Operası’ndan kovuluyordu. Üstelik bu akıbete uğrayan tek isim de olmayacaktı ne yazık ki. Anna Netrebko bir yılı aşkın süren hukuk mücadelesini kazanıp Metropolitan Operası’ndaki görevine geri dönmeyi başardı. Üstelik sahneye çıkamadığı döneme ait alacaklarını da tahsil etti. Bu vesileyle hatırlatalım; kendisi 10 Mayıs 2024 tarihinde Volkswagen Arena’da bir konser verecek.

ABD’de iki yıldır Rus bestecilerin eserlerinin klasik müzik konserlerinde mümkün mertebe çalınmamasına yönelik bir eğilim var. Ancak bu duruma sanat dünyasının akl-ı selim insanları sesini yükseltiyor. Öyle ya Çaykovski’nin suçu neydi? Cadı avına dönüşen bu sansür ve yaptırımlardan resim de paynı aldı. Metropolitan Müzesi’den sergilenen Fransız Ressam Edgar Degas’nın ‘Rus Dansçılar’ı bir gecede ‘Ukraynalı Dansçılar’ oldu. Benzeri bir uygulamayı Londra’daki National Gallery de hayata geçirdi. Degas sağ olsa acaba ne düşünürdü?

Gergiev, Münih Filarmoni’den kovuldu

Hazır İngiltere’ye geçmişken oradan devam edelim. Birmingham Senfoni Orkestrası, Rus bestecilerin eserlerini çalmama eğilimini uymayanlardan. Konserlerinde Şostakoviç de Çaykovski de var. İngiliz medyası da bu tutumu destekliyor. Ancak bir Rus müzisyeni yeniden İngiltere’de ne zaman görürüz orası meçhul. Kıta Avrupası’nda Rus sanatçılara yönelik en sert tavrı sergileyen ülkelerden biri Almanya. Dünyanın sayılı orkestra şeflerinden Valery Gergiev, Şubat 2022’de Münih Filarmoni Orkestrası’ndan kovuldu. Nedeniyse Putin’i kınayan bir metne imza atmaması. Yıllardır Putin ile yakın ilişkisi bilinen Gergiev’in görevinden alınması sanat camiasında cılız tepkilerle karşılandı. Sesini yükseltip tepkisini dile getiren az sayıdaki isimden biri de Fazıl Say’dı. Rus şef, şu sıralar St. Petersburg merkezli Mariinksy Tiyatrosu Orkestrası’nı yönetiyor. Geçen yıl Aspendos, Ankara ve İstanbul’da konserler veren şef, bu etkinlikleri depremzedelere adamıştı.

Çaykovski’nin 135 yıl önce konser verebildiği Berlin’de günümüzde benzeri bir konser şimdilik çok zor görünüyor. Diğer Rus bestecilerin eserleri de konserlerde pek tercih edilmiyor. Biraz güneye, İtalya’ya baktığımızda da Ukrayna’nın işgalinin ilk günlerinde trajikomik bir haberi hatırlıyoruz. Milano’daki Bicocca Üniversitesi’nde bir profesör, Dostoyevski’yi derslerinde okutmayacağını hatta mümkünse müfredattan da kaldırılması gerektiğini söylemişti. 1881 yılında hayatını kaybeden Dostoyevski 2022’deki olayın kurbanı oluyordu. İtalyanca şarkıların çok sevildiği Rusya’da bir süredir bu dilde şarkılar canlı canlı yankılanmıyor.

Ukrayna Savaşı’nda siviller hayatını kaybetmeye devam ediyor. İki yılı geride bırakan savaş, hayatın her alanında insani bağları zayıflatırken gelecekte pek de iyi anılmayacak uygulamaları da beraberinde getirdi. 2024’ün ölümlerin son bulduğu, başta sanat ve spor olmak üzere hayata dair her alanda cadı avının sona erdiği bir yıl olması temennisinin hayalperestlik olmaması akl-ı selim herkesin dileği.

Tarihin ilk popstarı Franz Liszt İstanbul’da