Destekler arttı mı azaldı mı? Yeni düzenlemeler çiftçiyi nasıl etkileyecek?

Son zamanlarda hepimizin tanık olduğu çiftçi eylemleri, tarımsal üretimde birikmiş sorunların artık saklanamaz hale geldiğini gösteriyor. Üreticiler bu denli zorluklar yaşarken, bizler de tüketici olarak dünyanın en pahalı gıdalarını tüketmeye devam ediyoruz. Hükümet et fiyatlarındaki artışı ithalat yoluyla dengelemeye çalışıyor. Ancak sorun sadece etle sınırlı değil; süt sektöründe de bir kriz var ancak bu kriz şimdilik öteleniyor. Hayvancılık krizine karşı yılın başında beş yıllık bir yol haritası belirlenmişti ve bu yol haritasının en önemli adımlarından biri destekleme modelinin değiştirilmesiydi. Bu konuda alınan karar, 26 Temmuz’da Resmi Gazete’de yayımlandı ve 2024-2026 yıllarını kapsayan üç yıllık hayvancılık desteği belirlenmiş oldu. Peki, bitkisel üretim için durum ne olacak?
Sektörde sıkça dile getirilen sorunlardan biri, planlı üretim yapılmamasından dolayı fiyatların sürekli dalgalanması. Çiftçiler bir yıl kâr ederken ertesi yıl zarara uğrayabiliyor. Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, tarımsal üretim planlamasının eylül ayında açıklanacağını ve tüm sorunların çözümünde ilk adımın bu planlama olacağını belirtiyordu. Bitkisel üretime yönelik üç yıllık destekleme modeli de Resmi Gazete’de yayımlandı ancak bu plan birçok tartışmayı beraberinde getirdi.
Daha önce mazot ve gübre desteği ayrı ayrı verilirken, şimdi “temel destek” adı altında birleştirildi. En çok tartışma yaratan nokta ise temel destek kapsamında olmayan ve Resmi Gazete’de ne kadar verileceği belirtilmeyen primlerle ilgili belirsizlik. Kararda “Öncelikle arz açığı ve veya planlama kapsamındaki ürünler olmak üzere ilgili üretim yılındaki üretim maliyetleri ile iç ve dış fiyatlar dikkate alınarak çiftçilerin, tarım politikaları amaç ve ilkelerine uyumunu kolaylaştırmak, üretimde sürdürülebilirliği sağlamak ve gelir kayıplarını telafi edebilmek amacıyla fark ödemesi desteği verilir. Her yıl fark ödemesi kapsamında alınacak ürünler ve ödeme miktarı Tarım ve Orman Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ayrıca teklif edilir” deniyor. Ancak bu primlerin olup olmayacağı, olursa ne kadar olacağı belirsiz. Teklif edilmesi gerektiği belirtiliyor ancak miktar belli değil. Anlaşılan bu durum çok kafa karıştırdığı için Tarım ve Orman Bakanı sosyal medya hesabından açıklama yaparak fark primlerinin kaldırılmadığını söyledi.

Bazı basın yayın organlarında yer alan, “2025 yılından itibaren çiftçilere ödenen mazot ve gübre destekleri kaldırıldı.” başlıklı haberlerin doğruluğu bulunmamaktadır.

Kamuoyunun bilgisine sunulur. pic.twitter.com/4BT7EBSao6

— T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (@TCTarim) August 29, 2024

Evet doğru söylüyor ama miktarının ne olacağı belirsiz durumda. Önümüzdeki yıl için tüm çiftçilere dekarda 244 lira destek verilecek. Tarımsal üretim planlaması kapsamında bazı ürünlere su kısıtı, süt havzası gibi farklılıkların oluştuğu yerlerde ise ilave destek verilecek. Ancak biz temel plana baktığımızda mazot ve gübre desteğinin olduğunu, şu an için belirsiz olan fark prim desteğinin ne olduğunu bilmiyoruz.
Örneğin anavatanı Türkiye olan buğdayda, 2024 yılında dekara 185 lira mazot ve 62 lira gübre desteği yanında 564 lira fark prim desteği olan bir üretici 2025 yılında 317 lira destek alacak. Üretim planına dahil olursa 634 lira alacak. Ancak 2024 yılında çiftçimiz 748,5 lira destek alıyordu. 2025 yılında dekar başına 114,5 lira az olmuş olacak. Başka bir örnek vermek gerekirse mısırı el alalım. 2024 yılında 103 lira mazot, 35 lira da gübre desteği yanında 94 lira fark primi ile birlikte toplamda 232 lira destek alırken yeni sistemde üretim planına dahil olursa 488 lira almış olacak. Mevcutta buğday desteği düşerken mısır desteği iki katına çıkmış gözüküyor.
Bu yılın en çok konuşulan ve her ithalatına milyarlarca dolar harcadığımız yağlık ayçiçeğinde ise durum nasıl? 2024 yılında dekara 144 lira mazot, 62 lira gübre ve 51 lira prim ile birlikte 257 lira destek alan ayçiçeği üreticisi yeni sistemde planlı üretime dahil olursa 366 lira alacak. Buradaki artış oranı %42’ye denk geliyor. Siz şimdi %42’lik artış verdiğiniz bir yerde ilave bir fark primi daha verir misiniz? Bence verilmez, gelecek yıl ayçiçeği üreticisinin alacağı destek ancak bu kadar olacak.
Gelelim en çok ithalatına para ödediğimiz pamuğa. Pamuk üreticisi 2024 yılında dekara 410 lira mazot, 62 lira gübre ve 704 lira prim ile 1.176 lira destek alırken yeni sistemde planlı üretime dahil olursa 1.098 lira alacak. Görüldüğü pamuk üretiminde verilen destekler azalmış durumda.
Sonuç olarak, Tarım ve Orman Bakanı’nın açıkladığı gibi mazot ve gübre maliyetlerinin %50’sinin veya %25’inin karşılanması durumu gerçekçi değil. Mazot ve gübre maliyetleri artınca ne olacak? Bu sorunun cevabı yok mesela. Bütçe kısıtlaması nedeniyle girdi maliyetlerindeki artışın önüne geçilemeyecek. Örneklerle de gördüğümüz gibi, buğday ve pamukta destekler azalırken mısır ve ayçiçeğinde artıyor.
Tarımsal destekleme kalemlerinin birleştirilmesi, süreci daha izlenebilir kılmak adına olumlu bir adım olabilir. Ancak burada yapılan işlem, desteklerin birleştirilip tek bir isim altında toplanması. Katsayı hikayesine gelince, örneğin eksiden buğdaya verilen toplam destek ile ayçiçeği verilen desteği birbirine kırdırdığınızda çıkan sayı ne ise şimdi ki odur. Eskiden bu kırdırma ile kendi içinde biraz oynayabiliyordu. Şimdi 3 yıl boyunca o olmayacak. Tek farkı bu.
Sonuç olarak, tarımsal desteklerin geleceği bütçeden ayrılan kaynaklara, çiftçinin üretim maliyetlerine ve arz fazlası ürünlere yapılan müdahalelere bağlı olacak. Ancak mevcut sistemin sıkıntıları göz önünde bulundurulduğunda daha iyi bir sonuç ummak zor olabilir. Yine de karamsar olmamak gerek; umarız bu değişiklikler olumlu sonuçlar doğurur. Aksi halde eskisinden daha kötü bir duruma düşebiliriz.

Tarımsal üretim planlanmasında stratejik ürünler belli oldu

Tarımsal girdi enflasyonu artmaya devam ediyor

Çiftçi üretim yapabilmek için tarımsal desteğin dört katı kredi kullandı