‘Kilo verdiren iğneler obezite cerrahisi kadar etkili ama dikkatli kullanılmalı’

Diyabet ilacı Ozempic ve obezite ilacı Wegovy… ‘Mucize kilo verme iğneleri’ olarak görülen bu ilaçların şöhreti tüm dünyaya hızla yayılıyor. Son birkaç ayda Hollywood ünlülerinden Elon Musk’a pek çok kişi bu ilaçlarla kilo verdiğini açıkladı. Mayıs 2023 tarihli Google Trends verilerine göre, #ozempic hashtag’i TikTok’ta bir milyardan fazla görüntülendi. İngiltere, hastanelerdeki obezite kaynaklı yükü azaltmak için birkaç gün önce Wegovy’i bedeli sigorta kapsamında ödenen ilaçlar listesine almaya hazırlandığını açıkladı.

Peki kilo vermek isteyen herkes bu ilaçları kullanabilir mi? Türkiye’ye ne zaman gelir? İlaçlar güvenli mi? Merak edilen her şeyi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ayça Kaya’ya sordum. Dr. Ayça Kaya, uzmanlık tezini obezite konusunda yaptıktan sonra bu alanda çalışmayı seçen bir hekim. Yaklaşık 25 yıldır sadece obezite ve fazla kilo konusuyla ilgileniyor. Beslenme konusunda popüler olan yedi kitabı var. Bunlardan ‘Sayarak Zayıfla’ kitabı yakın zamanda 40’ıncı baskısını yaptı. “Yeni ilaçlar dramatik kilo kaybı sağlıyor ama dikkatli kullanılmalı” diyen Dr. Ayça Kaya’nın önemli uyarıları var.

Wegovy ve Ozempic farklı ilaçlar mı? Bu ilaçlar Türkiye’de var mı? 

İkisi de aynı etken maddeyi (semaglutide) içeren ilaçlar. Ozempic, 2017 yılında Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından tip 2 diyabet hastaları için onay aldı. İlacı kullananların kilo verdikleri görülünce ilaç 2021 yılında bu kez Wegovy adıyla obezitesi olan ya da fazla kilolu kişiler için piyasaya çıktı. Yani “semaglutide” etken maddesi farklı dozlarda farklı durumlar için iki ayrı ticari isimle satışa sunuluyor. Türkiye’de bu ilaçlar henüz ruhsat almadı. 

Bu ilaçlar kilo vermeyi nasıl sağlıyor, iştah mı kapatıyor?

Bunlar GLP-1 agonistler dediğimiz ilaçlar grubunda. Vücudumuzdaki GLP-1 hormonunu taklit ederek etki gösteriyorlar. GLP-1 yemek yediğimizde bağırsaklarımızda sentezlenen bir tür hormon aslında. Bu hormon, vücuttaki insülin seviyesini yükselterek kan şekerini normal hale getiriyor, beyinde de hazza bağlı yeme isteğini azaltıyor. Aynı zamanda mide boşalma zamanını uzatıyor, böylelikle kişi kendini daha uzun süre tok hissederek daha az yemek yiyor.

İlaçlarla kilo vermek ne kadar doğru sizce? 

Obezite bizim ve dünyanın en önemli sağlık problemlerinden biri ve her yıl dünyada birçok insan obeziteye bağlı hayatını kaybediyor. Ne yazık ki gün geçtikçe obezitesi olanların sayısı artıyor. Burada önemli olan elbette kişinin yeme davranışını değiştirmeyi başarması. Obezite tedavisinde farklı alternatif yöntemler var. Geçmişte iştah baskılayıcı bazı ilaçlar kullanıldı ancak yan etkileri nedeniyle kaldırıldı. Son yıllarda obezite cerrahisi çok gündeme geldi. Halihazırda hiç endikasyonu (tıbbi zorunluluğu) olmadan birçok insana 15-20 kiloda bile obezite ameliyatları yapılıyor. Ameliyatlarda sorunlu bir durum var, siz midenin bir kısmını alsanız da kişi aynı şekilde yemeye devam ederse bir müddet sonra mide büyüyor ve tekrar kilo alıyor. Benzer durum ilaçlar için de geçerli.

Yani ilaç kesilince tekrar kilo alınıyor.

Evet, aynen öyle. GLP-1 analogları aslında yüzümüzü çok güldüren ilaçlar. Yan etkileri oldukça az. Bugün belki obezite cerrahisine alternatif olacak düzeyde etkili. Dramatik kilo kayıpları sağlıyor, iştahı kapatıyor, hazza bağlı yeme isteğini çok azaltıyor. En sevdiğiniz yiyeceğin yüzüne bile bakmak istemiyorsunuz. Fakat ilacı kestikten sonra hastanın beynindeki yeme dürtüsü aynı şekilde devam ediyor. Mesela içli köfteyi çok seviyorsanız gidip yine dört tane içli köfte ya da yarım kilo baklava yemeye devam ederseniz kilo almanız kaçınılmaz oluyor. Dolayısıyla ilaçları bıraktığınızda eski rutininize dönmemeniz, sağlıklı bir beslenme planı uygulamanız gerekiyor. 

Peki ilaçları kilo vermek isteyen herkes kullanabiliyor mu yoksa ilaca başlamak için bazı kriterler mi var?

Hayır, herkes kullanamaz. Öncelikle “Üç-beş kilo fazlam var” diyenler için uygun değil. Bu ilaçlar, vücut kitle indeksi 30’un üzerinde olanlarda ve insülin direncine sahip kişilerde doktor kontrolünde kullanılmalı. 

Hangi süreyle ilaçlar alınabilir?

Tedaviye başladığınızda bir ayda beş kilo ve daha fazlasını veriyorsanız tedavi iyi gidiyor demektir. Üç-dört kiloda bile iyi gidiyor diyebiliriz. Ama bazı bünyelerde de ilaca cevap alınamayabiliyor. Hastayı takip etmek, eğer kilo veremiyorsa ilacı kesmek lazım. İlaç fayda sağlıyorsa düzenli kullanmanız önemli, yani bunlar kafanıza göre bir ay alıp bir ay bırakabileceğiniz ilaçlar değil. Türkiye’de ne yazık ki kilo verme konusunda pek çok ilaç ve yöntem suistimal ediliyor. Örneğin benim 95 kilodayken obezite cerrahisi geçirmiş, 45 kiloya kadar düşmüş, doğru dürüst bir şey yiyemeyen ve kilo almak için gelen hastam var. Endişem obezite cerrahisi gibi bu ilaçların da suistimale açık olması. Gerekli gereksiz ya da doktora danışılmadan asla kullanılmamalılar. 

Kontrolsüz kullanımı ne tür sorunlara yol açabilir?

Tiroid medüller kanseri ile ilişkili olabileceğine dair yayınlar var, çok düşük dozda bile… GLP-1 analogları pankreatit (pankreas iltihabı) riskinde artışa yol açabilir. Çok hızlı kilo kaybına bağlı safra kesesi taşı oluşumuna zemin hazırlayabilir. 

En sık görülen yan etkileri neler?

Mide-bağırsak sisteminde bazı olumsuz etkilere neden olabiliyorlar. En sık karın ağrısı, mide bulantısı, kusma, kabızlık, şişkinlik yan etkilerine rastlanıyor. Yorgunluk, baş dönmesi ve baş ağrısı ile de karşılaşılabiliyor.

Wegovy ya da Ozempic kullananların bir kısmı, kilo vermekten memnun olsalar da yüzlerindeki yağ kaybı nedeniyle yaşlı ve zayıf görünmekten şikayetçiymiş. Ne dersiniz?

İlaçları kullanırken iştah çok kesiliyor, bazı kişiler ihtiyacı olan tahıl, süt ürünleri, meyve, protein gibi yiyecekleri yiyemiyor. Dolayısıyla çok hızlı kilo veriyorlar, bu da deride sarkma, ciltte kuruma, saçlarda dökülme, tırnaklarda kırılma gibi istenmeyen durumlara neden olabiliyor. Bir de bazı insanlar haftada bir yapması gereken ilacı daha fazla sonuç elde etmek için üç günde bir kullanabiliyor. Bu son derece tehlikeli. İlaçlar yeni piyasaya çıktığı için uzun vadede tam olarak ne tür etkilere yol açacak, bilmiyoruz. Belki sekiz-on sene sonra daha net söyleyebileceğiz. Önerilen dozda ve sürede kullanmak önemli. 

İlaçlar enjeksiyon formunda mı kullanılıyor?

Evet, enjeksiyon formunda… Hasta haftada bir kez, aynı saatte kendi kendine iğne yapıyor. Aslında semaglutide’nin Rybelsus adında tablet formu da var. FDA tarafından 2019 yılında diyabet tedavisi için onaylanan bu tabletlerin kilo verme üzerindeki etkisi Ozempic ve Wegovy kadar başarılı olamadı. Fakat ilacı üreten firma, tablet formunun daha yüksek dozu üzerinde bir çalışma yürüttü, geçen hafta da bu çalışmanın sonuçlarını açıklandı. Aşırı kilolu veya obez 667 yetişkin üzerinde yapılan çalışmaya göre, semaglutid’in tablet formunu 17 ay süreyle alanlar vücut ağırlığının ortalama yüzde 15,1’ini kaybediyor. Bu oran plasebo tablet alanlarda yüzde 2.4 düzeyinde. Özetle araştırma sonucunda görüldü ki haftalık Wegovy enjeksiyonu yapanlarla ilacın tablet formunu günlük alanlar 17 aylık süre zarfında ağırlıklarının yaklaşık yüzde 15’ini kaybediyor. Tablet formunun bu yıl içinde onay alması bekleniyor. 

Peki, enjeksiyonları aniden kesmenin sakıncası var mı?
Bu ilaçlar kan şekerini düşüren ilaçlar değil. O nedenle ilaçları aniden kestiğinizde herhangi bir sorunla karşılaşmazsınız.

Çocuklar ve gençler de kullanılabiliyor mu?

FDA Wegovy’i obezitesi olan 12 yaş üzeri olan bazı çocuklarda onayladı. 

Türkiye’ye bu ilaçlar ne zaman gelir?

Beş-altı ay içinde gelir diye düşünüyorum. Şu anda bu ilaçlar için tüm dünyadan ciddi talep geliyor, firma üretime yetişemiyor. Aslında piyasada semaglutide etken maddesine benzer pek çok ilaç var. Örneğin şu an Türkiye’de de ‘liraglutid’ etken maddeli bir ilaç da var, o da enjeksiyon şeklinde ama günlük kullanılıyor. Ozempic’in farkı enjeksiyonun günlük değil haftalık yapılması. Böyle bir kullanım rahatlığı sunduğu için de herkes akın akın bu ilaca koşuyor. Tekrar altını çizeyim, hayal kırıklığı yaşamamak, ciddi sağlık sorunlarıyla karşılaşmamak için ilacı tek çözüm gibi görmemek, kontrolsüz kullanmamak lazım. Ben 25 yıldır birebir obezite tedavisi yapan bir dahiliye doktoruyum. Ozempic’e benzer mekanizmayla çalışan ilaçları bin hastamdan ikisinde kullanmışımdır. Onlar da kendini durdurmak konusunda zorlanan, haz odaklı beslenen hastalardı.

İlaçlara bu kadar temkinli yaklaşmanızın nedeni nedir?

Çünkü obezite sadece iştah kapatmayla tedavi edilen bir hastalık değil. Bir araştırmaya göre, fazla kilosu olanlar yılda 16 kez zayıflama girişiminde bulunuyor. Farklı diyetler, çaylar, ilaçlar, mideye uygulanan botoks, akupunktur… Pek çok yöntem deneniyor ve hepsi hayal kırıklığı ile sonuçlanıyor. Oysa kalıcı çözüm var. Öncelikle hastanın çok iyi metabolik analizi yapılmalı. İlave hastalıkları var mı diye bakılmalı. Obeziteyle başvuran başka sağlık sorunu olmayan hiçbir hasta yok ki… Ya tansiyonu ya kansızlığı ya insülin direnci çıkıyor. Hastanın kansızlığını düzeltir, tansiyonunu kontrol altına alır, vitamin değerlerini toparlar, üzerine yeme davranışlarını değiştirip hastayı yakından takip ederseniz sorun çözülüyor. Hastanın insülin direnci ya da diyabeti varsa zaten daha ucuz ilaçlarla etkili bir şekilde tedavi seçeneklerine sahibiz. Benim bir yılda 80-90 kilo kaybeden hastalarım bile var. Dolayısıyla kendi klinik pratiğimde bu tür ilaçlara ihtiyaç duymuyorum. Ozempic ya da Wegovy çok güzel moleküller, kabul ediyorum ama bunlar aynı zamanda pahalı ilaçlar. Demem o ki sadece ilaçlardan medet ummak bir nevi kolaycılık. Kalıcı zayıflamak istiyorsak yeme konusunda davranış değişikliği yapmak şart.

Wegovy ve Ozempic’in fiyatı konusunda bilginiz var mı?

Almanya’da bir aylık dozu 100-150 Euro arasında satılıyor. Türkiye’de farklı merkezlerde 350 Euro’ya satıldığını duydum, karaborsa yapıyorlarmış. Ama dediğim gibi gizli şekeri ya da insülin direnci olan hastalar aylık 500-600 TL’lik ilaçlarla tedavi edilebiliyor. Bu ilaçların da obezite konusunda olumlu etkileri var.

İngiltere’de zayıflama iğnesinin parasını devlet verecek

Pazar yürüyüşü için bir sebep daha: Egzersiz, bağımlılığa karşı ilaç etkisi yapıyormuş