Türkiye’nin emeklileri, dünyanın en kötü durumdaki emeklileri arasında

Ülkemizde her dönemde üzerinde en çok konuşulan konulardan biri emeklilik sistemi. Hem devlet bünyesindeki sosyal güvenlik sistemi hem de bireysel emeklilik sistemi, emeklilik sisteminin bileşenlerini oluşturuyor. Ancak devletin sosyal güvenlik sistemi halen emeklilik sisteminin çok büyük payını oluşturmaya devam ediyor. Bireysel emeklilik sistemi ise henüz istenilen düzeye geldi.

Devletin sosyal güvenlik sisteminde önemli değişim 1999’da yapıldı. Ancak değişim zaman içinde maaş ödeme sistemi ile sürekli oynanarak sistematiğini büyük ölçüde kaybetti. En son 2023 seçim öncesi EYT düzenlemesi ile tekrar raydan çıktı. Dolayısıyla da sistem geleceğe yönelik endişeler barındırıyor. Bu durumu küresel çerçevede yapılan emeklilik sistemlerine ilişkin çalışmalarda da görüyoruz.

En son ekim ayında Mercer CFA Enstitüsü tarafından yılda bir kez yapılan Küresel Emeklilik Endeksi çalışmasının 2023 raporu yayımlandı. Rapor ülkemizdeki emeklilik sistemlerinin durumunun olumlu olmadığını gösteriyor.

Küresel Emeklilik Endeksi, Monash Business School’un bir parçası olan Monash Finansal Araştırmalar Merkezi ile risk, strateji ve insan kaynakları alanlarında dünya çapında faaliyet gösteren hizmet firması olan Mercer’in işbirliğinde, küresel yatırım profesyonelleri birliği olan CFA Enstitüsü tarafından desteklenen ortak bir araştırma projesi.

Küresel Emeklilik Endeksi:
-Dünya çapındaki emeklilik gelir sistemlerini kıyaslıyor
-Sistemdeki eksiklikleri vurguluyor
-Daha yeterli ve sürdürülebilir emeklilik faydaları sağlayacak olası reform alanlarını öneriyor.

Bu çerçevede 2023 Küresel Emeklilik Endeksi dünya genelinde Türkiye’nin de aralarında bulunduğu gelişmiş, gelişmekte olan ve az gelişmiş gruplarda yer alan 47 ülkeye ait emeklilik gelir sistemini karşılaştırıyor. Bu ülkeler dünya nüfusunun yüzde 64’ünü kapsıyor. Endeks:
-Ödemelerin yeterliliği
-Sistemin sürdürülebilirliği ve
-Yönetişim
olarak adlandırabileceğimiz bütünsellik alt endekslerinin ağırlıklı ortalamasını kullanıyor.

Toplamda her emeklilik sistemini 50’den fazla göstergeye göre ölçüyor. Çalışma sonucunda ülkeler aldıkları puana göre A en üst olmak üzere A ile D düzeyleri arasında derecelendiriliyor.

Küresel Emeklilik Endeksi 2023 sonuçlarına göre, Hollanda A derecesi ve 85,0 puan ile en üst sırada yer alıyor. İzlanda ve Danimarka ise sırasıyla ikinci ve üçüncü durumda. Türkiye ise en kötü notu alan ülkeler arasında yer alarak sondan 4. durumda. Türkiye’nin derecesi D ve puanı 46,3.

Raporda yapılan durum değerlendirmesinde, ‘Dünya genelinde nüfusun ortalama yaşının birçok ülkede artmaya devam ettiği ve bunun sorun oluşturduğu’ söyleniyor. Yine enflasyon ve artan faiz oranlarının emeklilik planlarına önemli zorluklar getiren yeni bir piyasa dinamiği yarattığı ve bunların emeklilik fonlarının karşı karşıya kaldığı ve emeklileri önemli ölçüde etkileyen zorluklar arasında yer aldığı belirtiliyor.

Yapay zekanın operasyonlardaki rolü artıyor

Rapor, yapay zekanın emeklilik ve sosyal güvenlik sistemlerini iyileştirme ve insanlara emeklilikte daha iyi bir yaşam kalitesi sağlama potansiyelini de inceliyor. Yatırım yöneticilerinin operasyonları ve kararlarında yapay zekanın daha fazla rol almaya başladığı ve bu sayede daha verimli karar alma sağlanabileceği ve emeklilik planı üyelerine daha yüksek getiri sağlanabileceği rapordaki konular arasında yer alıyor.

Raporda, mevcut ve gelecekteki emeklilerin refahını korumak için Dünya genelindeki politika yapıcıların ekonomik belirsizliklere rağmen gerekli reformları gerçekleştirmeleri tavsiye ediliyor.

Rapor sonuçlarına göre Türkiye’nin durumuna bakacak olursak, belirttiğimiz gibi Türkiye en kötü notu alan ülkeler arasında yer alarak sondan 4. durumda. Rapor Türkiye’nin de aralarında bulunduğu D notu alan ülkelerde iyileştirmeler yapılmadığı takdirde emeklilik sistemlerinin etkinliğinin ve sürdürülebilirliğinin şüpheli olduğuna işaret ediyor. Türkiye’nin özellikle de endeksi oluşturan 3 ana bölüm içinde (ödemelerin yeterliliği, sistemin sürdürülebilirliği ve yönetişim) en düşük puanı 31,1 ile sürdürebilirlik konusunda almış olması geleceğe yönelik endişeleri artıran bir konu. Yine ödemelerin yeterliliği puanı da 46,5 ile düşük düzeyde olup emeklilerin ekonomik olarak sıkıntı yaşadığını gösteriyor.

Ülkemizde sosyal güvenlik sistemi sürekli yapılan değişikliklerle tekrar etkinliğini yitirdi. Emekli ödemeler sistemi siyasi gerekçelerin de işin içine girmesi ile tekrar tam bir kaosa sürüklendi. Emekli sayısı hızla artarken EYT gibi uygulamalarla sistemin kamu üzerindeki daha da yükü arttı.

Buna rağmen emeklilerin çok büyük bölümüne hayatını rahat koşullarda devam ettirecek ödeme yapılamıyor.

Bu çerçevede kamu sosyal güvenlik sistemi fonksiyonunu büyük ölçüde yerine getiremez durumda. Bireysel emeklilik sistemi ise teşvik edici kararlara rağmen yeterli etkinliğe kavuşamadı.

Bu duruma sistemin yeterince bilinmemesi ve devlet katkısı dışında bireysel emeklilik kuruluşlarının getiri düzeylerinin tatmin edici düzeye ulaşmaması gibi sorunlar da neden oluyor.

Dolayısıyla tüm sistemin tekrar ele alınarak ciddi bir değişim, giderek zorunlu hale geliyor.