Unutulan çatışma: Sudan’da insan ve kültür kıyımı sürüyor

Kuzeydoğu Afrika ülkesi Sudan 2023’ün Nisan ortasından bu yana Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan komutasındaki ordu ile Hızlı Destek Kuvvetleri’nin (HDK) şiddetli çatışmalarına sahne oluyor. Birleşmiş Milletler’e (BM) göre 12 binden fazla kişinin öldüğü çatışmalarda 7,4 milyon kişi de yerinden edildi. Dünyanın sadece ilk zamanlarda sıkça konuştuğu ardından tabiri caizse unuttuğu çatışmalarda tansiyon düşmüş, tehditler azalmış değil.

Bir yanda çatışmanın tetiklediği diplomatik çatlaklar ar, bir yanda da dünya kültürel mirası büyük tehdit altında.

Sudan’da yaşananlara gelin biraz yakından bakalım.

Kuş Krallığı mirası tehdit altında

Agence France-Presse’in (AFP) aktardığına göre çatışmalar artık UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’ni de tehdit eder hale geldi. Hızlı Destek Kuvvetleri’nin Kuş Krallığı’ndan kalma eserlerin bulunduğu iki Meroitik kent Musawwarat es-Sufra ve Naqa’yı hedef almasının ardından yetkililer UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde bulunan Meroe Antik Kenti için alarma geçti. Bölgesel Kültürel Haklar Ağı paramiliter Hızlı Destek Güçlerinin “Naqa ve Musawwarat es-Sufra bölgelerine” düzenlediği saldırıyı çok sert kınadı. Sivil Toplum Örgütü’ne göre pazar günkü saldırıyla antik kent ikinci kez hedef alındı.  Hızlı Destek Kuvvetleri ile çatışan ordu ise paramiliter kuvvetlerin saldırısının püskürtüldüğünü açıkladı. “Huzur yeniden sağlandı” denen ordu açıklamasında hangi bölgelerin ne derece zarar gördüğüne değinilmedi.

Kültür varlıklarını korumayı amaç edinen grup ise ordunun açıklamada yer vermediği zarara ilişkin açıklama yaptı. Açıklamada güvenilir kaynaklardan alınan bilgiler ve doğrulanan sosyal medya hesaplarında yayınlanan görüntüler doğrultusunda hasarın “korkunç” olduğu ifade edildi: “Hızlı Destek Kuvvetleri ve ordu arasındaki çatışmalar göstermekte ki antik kent vandalizm, yıkım ve yağmaya maruz kalmıştır.”

UNESCO’ya göre başkent Hartum’dan yaklaşık 220 kilometre uzaklıkta bulunan Meroe Adası’ndaki arkeolojik alanlar “Kuş Krallığı’nın kalbinin attığı yer”di ve binlerce yıl öncesine ait piramit, tapınakve konutlara ev sahipliği yapıyordu. Sudan’ın eski uygarlıklarının Mısır’dakilerden daha fazla piramit inşa ettiği biliniyor, ancak yerleri büyük ölçüde belli değil.

Afrika’da IGAD çatlağı

Sudan Dışişleri Bakanlığı ülkesinin “egemenliğini ihlal ettiği” gerekçesiyle Doğu Afrika’da Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi (IGAD) ile ilişkilerin dondurulduğunu açıkladı. Gerekçe, 18 Ocak’ta Uganda’nın başkenti Kampala’da 42’ncisi düzenlenecek zirveye Hızlı Destek Kuvvetleri komutanı Muhammed Hamdan Dagalu’nun davet edilmesi.

Sudan hükümeti de davetin hem egemenlik, hem de ciddi IGAD tüzüğü ihlali olarak görüyor. Haliyle ilişkilerin dondurulması kararı da buradan çıkıyor. Sudan Dışişleri Bakanlığı Salı günü yaptığı açıklamada ilişkileri dondurma kararının IGAD’ın 18 Ocak’ta Uganda’nın Kampala kentinde düzenleyeceği toplantıya Sudan gündemiyle ilgili olarak HDK lideri Hemedti olarak bilinen Muhammed Hamdan Daglo’yu da davet etmesinin ardından alındığını belirtti. Ordu komutanı ve Sudan’ın fiili lideri Abdel Fattah al-Burhan’a sadık olan bakanlık IGAD’ı “Sudan’ın egemenliğini ihlal etmek” ve “tehlikeli bir emsal” oluşturmakla suçladı.

ABD ve Suudi Arabistan’a paralel olarak IGAD savaşan iki general arasında defalarca arabuluculuk yapmaya çalışmış, başarılı olamamıştı.

Sudan hükümeti ordu ile HDK lideri arasında 28 Aralık 2023’te yapılması öngörülen görüşmenin “ikna edici olmayan gerekçelerle” iptal edildiğini belirtmişti. Bir önceki zirvenin sonuçları hayata geçirilmeden Sudan’ı tartışmak için yeni bir zirveye gerek olmadığı gerekçesiyle 18 Ocak’taki toplantıya katılmayı reddetmişti.

Hükümet Sudan’da yaşananların “iç mesele” olduğunu ve egemenlik haklarından taviz verilemeyeceğini vurgulamıştı.

IGAD 11 Ocak’ta Etiyopya ile Somali arasında yaşanan kriz ile Sudan’daki iç savaşı görüşmek üzere olağanüstü toplantı kararı almıştı.

Sudan’da yaşananlar

Sudan 2023 Nisanının ortasından bu yana Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan komutasındaki orduyla HDK’nın şiddetli çatışmalarına sahne oluyor. HDK ve ordu Aralık 2018’deki halk ayaklanmasından sonra yönetimi ele geçirmiş, yaklaşık 30 yıl iktidarda kalan Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir’in Nisan 2019’da devrilmesinin ardından sivillerin katılımıyla yeni hükümette yer almış, 2021’de ise sivil hükümete karşı birlikte darbe düzenlemişti. Ordu ve HDK askeri ve güvenlik reformuyla HDK’nin orduya entegre edilmesinde anlaşamayınca nisan ortasında kanlı iç savaş patlak vermişti.

BM’ye göre çatışmalarda 12 binden fazla kişi hayatını kaybetti, 7,4 milyon kişi de yerinden edildi.

Sudan ordusu Kızılhaç konvoyuna saldırdı: İki ölü, yedi yaralı