‘Çocuğun ortak velayeti’ yasası Japonya’yı ikiye böldü

Japonya parlamentosu ülkenin medeni kanununda önemli bir değişiklik yaparak boşanmış ebeveynlere çocukları üzerinde ortak velayet hakkı tanıdı. Tasarının kabulü, sadece bir ebeveynin tek başına velayetine izin veren mevcut yasayı yürürlükten kaldırıyor. Değişiklik kadınların çoğu hanede birincil bakıcı olmaya devam ettiği Japonya’da toplumsal cinsiyet ve aileye yönelik değişen tutumları yansıtıyor.

Değiştirilen yasa uyarınca boşanmış ebeveynlerin çocuklarının yasal velayetini ortak ya da tek başlarına almaları arasında seçim yapmalarına izin verilecek. Çiftin bir anlaşmaya varamaması halinde ya da aile içi şiddet veya istismar durumlarında aile mahkemesi devreye girecek ve “çocuğun yüksek yararına” karar verecek.

Yine de revize edilen yasa, istismarcıların kurbanlarına erişimlerini sürdürmelerini sağlayarak anneleri ve çocukları riske atabileceğini söyleyen kadın hakları aktivistlerinin direnişiyle karşılaştı. Yeni yasaya göre mahkemeler velayeti vermeden önce her iki ebeveynin de gerçekten ortak velayet istediğini teyit etmek zorunda olacak.

Ortak velayeti seçen çiftler için, her iki ebeveyn de çocuklarını görme konusunda yasal haklara sahip olacak ve her ikisinin de ameliyat, pasaport başvuruları veya yer değiştirme gibi yaşam olayları için izin vermesi gerekecek. Boşanmaları 2026 yılına kadar yürürlüğe girmesi beklenen yeni yasadan önce sonuçlanan çiftler aile mahkemesi aracılığıyla geriye dönük olarak ortak velayet başvurusunda bulunabilecekler.

Bir yılda 95 bin boşanma: 160 binin üzerinde çocuğu etkiledi

Hükümetin son verilerine göre, 2022 yılında Japonya’da çocukların da dahil olduğu yaklaşık 95 bin boşanma gerçekleşti ve bu boşanmalardan toplam 161 bin 902 çocuk etkilendi. Geçmişi 1898 yılına kadar uzanan mevcut sistemde, boşanmış ebeveynlerden yalnızca biri çocukların velayetini talep edebiliyor ve bu hak neredeyse her zaman çocukların öncelikli olarak ikamet ettiği kişiye veriliyor. 2022’deki vakaların yüzde 86’sında bu kişi anne olmuştu.

Adalet Bakanı Ryuji Koizumi 9 Mayıs’ta meclis üyelerine yaptığı açıklamada “Evlilik sona erdiğinde çocuğun ebeveyniyle olan bağının otomatik olarak kesilmesi sorunlu bir durumdur. Bu değişiklikle her iki ebeveynin de sorumluluklarını yerine getirmesi için bir yol yaratmaya çalışıyoruz” demişti.

Ortak velayet seçeneğinin yanı sıra yeni yasa çocuk destek ödemeleri için yasal bir sistem oluşturacak ve bu sistemde çocukla öncelikli olarak ikamet eden ebeveyn eski eşinden asgari miktarda finansal destek talep edebilecek. Mali yükümlülüklerini yerine getirmeyen ebeveynler ise mülklerine el konulması gibi yasal işlemlere tabi tutulacak.

Kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan Kizuna Child Parent Reunion’a göre, mevcut sistemde pek çok çocuk – her yıl tahminen 150 bin – boşandıktan sonra velayet sahibi olmayan ebeveynlerine erişimlerini kaybetmekte.

Şu anda velayet sahibi olmayan ebeveynlerin çocuklarıyla görüşmek için velayet sahibinden onay alması gerekiyor ve velayet sahibi reddederse aile mahkemesine başvurabiliyor. Ancak Japonya Sağlık Bakanlığı’na göre 2021 yılında velayete sahip boşanmış annelerin yalnızca yüzde 30’u ve boşanmış babaların yüzde 48’i eski eşleriyle çocuklarına erişmelerine izin veren resmi anlaşmalar yapmış. Böyle bir anlaşma yapılmamasının en yaygın nedeni “eşe ve birlikteliğe duyulan güven” oldu.

12 büyükelçilikten Japonya’ya Lahey çağrısı

Japonya’nın ebeveyn velayeti yasası uzun süredir uluslararası eleştirilere maruz kalmakta. 2010 yılında, aralarında ABD ve İngiltere’nin de bulunduğu 12 ülkenin büyükelçileri, Japonya’yı çocuk kaçırmayı önlemeyi, ebeveyn-çocuk erişimini garanti altına almayı ve uluslararası boşanma nedeniyle bir ebeveynden ayrılan çocukların genellikle ikamet ettikleri ülkeye geri dönmelerini sağlamayı amaçlayan 1980 Lahey Sözleşmesi’ni onaylamaya çağıran bir bildiri imzaladı. 

Japonya anlaşmayı 2014 yılında imzaladı ancak yerel velayet yasası, yurtiçinde ve yurtdışında birçok boşanmış ebeveynin çocuklarını görememesine neden oldu.

Değişikliğe iktidardaki Liberal Demokrat Parti ve koalisyon ortağı Komeito öncülük etti. Değişikliği destekleyenler, Japonya’yı boşanma sonrası ortak velayete izin veren G7 ortaklarıyla aynı seviyeye getireceğini ve hükümetin toplumsal cinsiyet eşitliğini ve kadınların işgücüne katılımını teşvik etme çabalarını artıracağını söylüyor.

Nikkei Asia’ya konuşan Herkes İçin Özgür Eğitim partisinden alt meclis milletvekili Alex Saito “Kadın ve erkeklerin çocukları birlikte yetiştirmesi gereken bir çağa ulaştık” dedi. 

Ortak velayet tasarısı lehinde oy kullanan Saito “Eğer çocuk velayet sistemini güncellemezsek çocuk bakımının kadının sorumluluğu olduğu yönündeki ataerkil düşünce asla değişmeyecektir” diye ekledi.

Yasa konusunda görüş ayrılıkları: Protestolar var

Ancak yeni yasa bazı kadın hakları savunucuları tarafından tepkiyle karşılandı. Aile içi şiddet mağduru kadınlara destek veren bir kuruluşun eş başkanı olan Chisato Kitanaka ortak velayetin ‘istismarcı eşlerin çocuklarına erişimlerini sürdürmeleri’ için bir araç olarak kullanılabileceğini söyledi.

Kitanaka Nikkei Asia’ya verdiği demeçte, yeni yasaya göre “pek çok kişi boşanmanın bir koşulu olarak istismarcıları tarafından kandırılacak ya da ortak velayeti kabul etmeye zorlanacak” dedi: “Bu yasa tamamen erkek gururuyla ilgili. Çocuklara bir faydası olmayacak.”

8 Mayıs’ta Tokyo’daki Japonya parlamento binasının önünde toplanan yaklaşık 400 protestocu tasarının iptal edilmesi çağrısında bulundu. “Bu bir istismarcı yasasıdır! Çocukları ağlatacak bir yasaya izin vermeyin!” sloganları attı.

Muhalefet milletvekillerinin aile içi şiddet mağdurlarının güvenliğine ilişkin endişelerine yanıt olarak tasarı nisan ayında mahkemelerin ortak velayetin her iki ebeveynin de “gerçek niyeti” olduğunu teyit etmesini ve birinin zorlanması durumunda reddetmesini şart koşacak şekilde revize edildi.

Revize edilen yasa ayrıca hükümetin, acil tıbbi tedavi gibi “acil durumların” bir listesini çıkarmasını ve diğerine ulaşılamadığı veya çocukla temasın kesildiği durumlarda sadece velayet sahibi ebeveynlerden birinin imzasının yeterli olmasını gerektiriyor.

Aile hukuku uzmanları ortak velayet uygulamasının çocuk yetiştirmeyi daha eşitlikçi hale getireceği konusunda kuşkulular. 

Hiroşima’da boşanma ve aile içi şiddet konularında uzmanlaşmış bir avukat olan Keiko Fujimoto “Bu yasanın erkeklerin çocuk bakımına katılımını artıracağını söylemek saçmalık olur” dedi: “Boşanmadan önce çocuğuyla ilgilenmeyen bir baba, ortak velayeti aldığı için birdenbire harekete geçmeyecektir.”

Tartışmanın her iki tarafı da ev içinde cinsiyet eşitliğinin sadece bu yasa ile sağlanamayacağı konusunda hemfikir. Milletvekili Saito “Japonya’nın toplumsal cinsiyet sorunlarını sadece velayeti ele alarak çözemeyiz” dedi: “Ancak bu yasanın çocuk bakımının cinsiyetler arasındaki eşitsiz yükü konusunda ciddi tartışmalara yol açması iyi bir şey.”

Japonya nüfusu ne kadar mı yaşlı: Bez üretimi bebeklerden yetişkinlere kaydı

Dünyada bir ilk: Japonya uzaya ahşap uydu göndermeye hazırlanıyor