Kelebekler 250 milyon yıllık evrimlerinde neredeyse hiç değişmemiş

Şöyle bir çevremize baktığımızda bir gördüğümüz kelebek diğerine benzemiyor. Çok geniş tür çeşitliliğine rağmen bu canlıların genomu 250 milyon yılı aşkın süre boyunca büyük ölçüde değişmeden kalmış.

Araştırma Nature Ecology&Evolution dergisinden. İçinde bulunduğumuz yüzyılda çok hızlı bir çevresel değişiklik yaşıyoruz. Antarktika’daki buzullar daha hızlı eriyor, orman yangınları daha büyük, sıcaklıklar daha yüksek, yağmur daha şiddetli. Her şeyde bir “daha”lık var özetle.

Araştırmacılar merak etmiş, tek bir yüzyılda bu kadar büyük bir değişiklikle karşı karşıyayken kelebek ve güvelerin de içinde olduğu kanatlı böcekler grubu pul kanatlılar dünyadaki değişimlere yüzyıllardır nasıl bu kadar direnebilmiş…

Wellcome Sanger Enstitüsü ve Edinburgh Üniversitesi’ndeki araştırmacılar kelebek ve güvelerin geçirdiği evrimi daha iyi anlamak için bu canlıların 200’den fazla genomunu inceledi. Genomlar bir canlının oluşumu için gerekli genetik bilgilerin tamamı. Araştırmacılar kelebek ve güvelerin genetik kodunun izini ilk kelebeklere kadar sürdü ve neredeyse tüm pul kanatlıların yapıtaşı olan 32 antik kromozoma rastladılar.

Araştırmanın kıdemli yazarı ve Wellcome Sanger Enstitüsü’nde Hayat Ağacı programının başkanı Prof. Mark Blaxter kelebeklerin epey istikrarlı olduğunu söylüyor: “Memelilerden 16 kat daha çeşitli ama çok daha istikrarlı genetik yapıya sahip kelebekler tam bir tezat yumağı. Gerçekten hayret verici!”

Pul kanatlılar gerçekten de çeşit bakımından bilinen en zengin canlı gruplarından biri ve dünyadaki canlı organizmaların yaklaşık yüzde 10’unu onlar oluşturuyor. Günümüzde çoğu güve ve kelebek türünde 31 kromozom varken bilim insanlarının tespitine göre içinde Chalkhill mavi kelebeğinin de olduğu nadir bir alt türde 90 kromozom var ve bu da grubun genetik normlarını bozuyor.

Araştırmanın başyazarı ve Wellcome Sanger Enstitüsü’nde doktora öğrencisi Charlotte Wright ise “Anlamaya çalıştığımız daha büyük bir soru var: Biyoçeşitliliğin daha geniş ölçekte nasıl evrimleştiği. Güvelerin ve kelebeklerin çeşitliliğinin müsebbibi genomlarındaki ayırt edici şeyin neler olduğunu bilmek istiyoruz. Bu grubun tanımlanan türlerin yüzde 10’unu oluşturduğu gerçeğini nasıl anlamlandırmalıyız? Çeşitliliği daha az diğer grupları bu gruptan farklı kılan ne” diye sıralıyor sorularını.

Araştırmacılar bulgularının “altıncı kitlesel yok oluş” olarak adlandırılan, gezegenin biyolojik çeşitliliğindeki hızlı kaybın ortasında türlerin nasıl korunabileceğine dair çabalarına yardımcı olabilir. Bugün birçok böcek türü endişe verici şekilde azalıyor. Butterfly Conservation’ın geçen yıl yayınladığı araştırma, 1976’dan bu yana Birleşik Krallık’taki kelebek türlerinin geçmişte uçtukları yerlerin neredeyse yarısında artık görülmediklerini ortaya seriyor.

Yeni çalışmayı yapan ekip ise pul kanatlıların ekosistemin güçlü birer göstergeleri olduğunu ve kelebek ile güvelerin biyolojik yapılarının daha derinlemesine anlaşılmasının biyoçeşitliliğin korunması için gelecekteki araştırmalara ışık tutacağını belirtiyor. Blaxter “İnsan genomu 2010 yılında ortaya çıktığında milyonlarca parçaya ayrılmış haldeydi, bu parçaları bir araya getirmiştik getirmesine ama kodda birçok boşluk vardı hâlâ. Yapboz eksikti. Kelebek genomlarındaysa tüm parçalara sahibiz. İncelediğimiz türlerin çoğu içinde ilk kez bütünüyle bir genoma sahip olduk” diyor.

100 yıl önce soyu tükenen kelebek gizemli şekilde geri döndü