Mahfi Eğilmez: Esas olan servet vergisi değil, beyan esası

Erdemoğlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Erdemoğlu’nun Ekonomi gazetesi yazarı Vahap Munyar’a verdiği röportajda “Yüzde 1 servet vergisi gelsin, 150 milyar dolar ‘deprem kaynağı’ yaratılsın” önerisi ekonomi gündeminin önemli başlıklarından biri haline geldi. Hazine eski Müsteşarı ve Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Mahfi Eğilmez öneriyi Kendime Yazılar bloğunda kaleme aldığı yazıyla değerlendirdi. Eğilmez 1942 yılında çıkarılan Varlık Vergisi’ni hatırlattığı yazısında söz konusu uygulamanın Türk maliye tarihinin en kara sayfalarından biri olduğunu ifade etti. Eğilmez’in yazısı şöyle:

“Bütçenin rekor açık verecek olması nedeniyle son günlerde servet vergisi uygulanması yolunda bazı öneriler medyada ve sosyal medyada yer almaya başladı. Servet vergisi gerçek ve tüzel kişilerin sahip olduğu servete dahil olan menkul ve gayrimenkul mallar, para ve alacakları üstünden alınan dolaysız bir vergi çeşididir. Devamlılık gösteren bir vergi olarak alınmak yerine genellikle ülkenin sıkıntılı dönemlerinde mesela savaş hali, doğal afetler (pandemi gibi olaylar dahil), büyük bir ekonomik kriz yaşanması gibi durumlarda geçici olarak uygulanmış bir vergi türü olarak öne çıkmaktadır. En tipik örneği miras bırakanın ölümü halinde varlığının geçtiği mirasçılarına ya da bağışlayanın yaptığı bağış nedeniyle bu mal varlığını edinen kişilere bu varlıklar üstünden tahakkuk ettirilen veraset ve intikal vergisidir.

Türkiye’de emlak vergisi, motorlu taşıtlar vergisi ve veraset ve intikal vergisi dışında servet vergisi uygulaması 1942 yılında çıkarılan Varlık Vergisi yasasıyla yapılmıştır. Karşılaşılan büyük eleştiriler sonucu 1944 yılında, o tarihe kadar tarh edilmiş, ancak tahsil edilememiş vergilerin silinmesiyle Varlık Vergisi uygulaması ortadan kalkmıştır. Kısa süre uygulanmış olsa da Türk maliye tarihinin en kara sayfalarından biri olarak hatırlanmaktadır.

Emlak vergisi, motorlu taşıtlar vergisi ve veraset ve intikal vergisi bir kenara bırakılırsa, çoğu ülkede olağanüstü hallerde geçici olarak uygulanan servet vergisi özellikle küresel kriz ve pandemi sonrasında bazı ülkelerde sürekli olarak uygulanan vergiler arasında yer almaya başlamıştır. Avrupa’da bazı ülkeler net servet vergisi adı altında bu vergiyi sürekli uygulamaktadır (net servet, kişinin varlıklarından borçları düşüldükten sonra kalan miktarı ifade ediyor). Avrupa’da bazı ülkeler de belirli bazı servet kalemleri üstünden servet vergisi (buna da kısmi servet vergisi diyebiliriz) uyguluyor.

Ekte yer alan tablo Avrupa ülkelerinin servet vergisi karşısındaki durumunu gösteriyor (kaynak: Cristina Enache, Wealth Taxes in Europe, 2024, Tax Foundation Europe, February 27, 2024. https://taxfoundation.org/data/all/eu/wealth-taxes-europe-2024/ )

Buna göre Avrupa’daki 32 ülkeden dördünde (Belçika, Fransa, İtalya ve Hollanda) belirli varlıklar üzerine uygulanan kısmi servet vergisi, üçünde de (Norveç, İspanya, İsviçre) net servet vergisi sürekli olarak uygulanmaktadır.

Gerek net servet vergisi gerekse kısmi servet vergisi uygulayan ülkelerin hepsi gelişmiş ülkelerdir. Gelişmiş ülkelerin geri kalanında ve gelişmekte olan ülkelerin hiçbirinde servet vergisi uygulaması yoktur.

Servet vergisi uygulanması sıkıntılar içeren bir vergi türüdür. Her şeyden önce böyle bir vergi uygulayabilmek için kayıt dışı ekonominin yaygın olmaması gerekir. Aksi takdirde böyle bir vergi zaten vergiye muhatap olmamayı becermiş bir kesimi kapsamayacağı için vergilemede adaletsizliği daha da artıracaktır. Kayıt dışı kazanç elde etmiş, vergisini ödemeyerek elde ettiği kazancı sistem dışına çıkarmış olanlar vergilendirilmeden kalırken kayıt içinde olan ve elde ettiği geliri beyan edip vergisini ödemiş olanlar bir kez de servet vergisi ödeyerek cezalandırılmış olacaktır.

O nedenle bizim gibi kayıt dışılığın yaygın olduğu ülkelerde asıl olan servet vergisi almak değil kayıt dışı kazançları yakalamaya ve vergilendirmeye çalışmak olmalıdır. Bunun da en kestirme yolu geçmişte uygulanan gider beyanı ve servet beyanı esaslarının yeniden vergi sistemine getirilmesidir.

Bütçe açıklarını kapatmanın bir başka yolu da kamu kesimindeki israfın kaldırılmasıdır. Bu kağıt kalem tasarrufuyla değil, korumalar, arabalar, lüks binalar, saraylar, üçer dörder maaşlı görevler gibi uygulamalara son verilerek sağlanabilir. Kamu kesimi (belirli pozisyondaki yöneticiler ve siyasetçiler) lüks harcamalara yol açacak biçimde yaşarken vergisini doğru ödemiş kişilere belirli servetlerinden dolayı ek vergi çıkarılması varlık vergisi benzeri bir uygulama olur.

Ek tablo: Avrupa’da servet vergisi uygulaması:

Biden söyleyince zenginlerden ‘servet vergisi’ almak yeniden gündeme geldi

Seçimden sonra ekonomiyi neler bekliyor? Prof. Murat Batı’ya göre sürpriz vergiler gelebilir