Aspirin kalp damarlarını açar mı? Kimler kullanmalı? Kimler uzak durmalı?

“Artık orta yaşlara geldim. Her gün düşük doz bir Aspirin yutarsam kalp krizinden korunurum” diye düşünüyor olabilirsiniz. Çünkü uzun yıllar tavsiyeler bu yöndeydi. Ancak kalp-damar hastalığınız yoksa veya kalp krizi açısından yüksek risk grubunda değilseniz bu öneriyi unutun ve doktorunuz reçete etmedikçe Aspirin kullanmayın. Güncel kardiyoloji kılavuzları, kalp damar hastalıklarından korunmada Aspirin’in seyrek başvurulması gereken bir ilaç olduğunu söylüyor. Peki bu tavsiye değişikliğinin sebebi nedir? Kimler ömür boyu düzenli Aspirin almalı? Aspirin kullananlar nelere dikkat etmeli? Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Türk Kardiyoloji Derneği Koruyucu Kardiyoloji ve Ateroskleroz Çalışma Grubu Üyesi Doç. Dr. Buğra Özkan ile konuştuk.

Aspirin aslında ağrı kesici ve ateş düşürücü bir ilaç. Kalp ve damar hastalıklarındaki yeri nedir?

Aspirin 1897 yılında Alman Kimyager Felix Hoffmann tarafından geliştirildi. Non-steroid (kortizon içermeyen) anti-enflamatuar (mikropsuz iltihabı baskılayan) ilaçlar grubunda yer alıyor. Piyasaya çıktığından beri yani 127 yıldır ateş düşürücü, ağrı kesici olarak kullanılıyor.

Kalp damar hastalıklarındaki kullanımı ise tesadüfen keşfedildi. İlk kez 1970’li yıllarda kalp krizi üzerine olumlu etkileri gösterildi. Geçen 40 yılı aşkın sürede yapılan pek çok çalışma, kalp damar hastalıklarında Aspirin’in faydalı olduğunu ortaya koydu. Çünkü Aspirin aynı zamanda güçlü bir kan sulandırıcı. Aslında kanı sulandırma özelliği Aspirin’in bir yan etkisi.

Biz bu etkiden yararlanarak kalp-damar tıkanıklıklarının ve beyin damar tıkanıklıklarının oluşmasını önlemek için Aspirin kullanıyoruz.

Kalp ve damar hastalıklarında kanın sulanması neden istediğiniz bir durum?

Kalp krizi, kalp damarlarında kanın pıhtılaşması sonucu damarın tıkanmasıyla gelişiyor. Aspirin de pıhtılaşma hücrelerinin bir araya gelerek birikip pıhtılaşmasını önlüyor ve kalbi koruyor.

40’lı-50’li yaşlara gelenler kalp-damar hastalıklarından korunmak amacıyla Aspirin alabilir mi? Yoksa Aspirin başlamanız için belirli kriterler var mı?

Bu yaşlarda rutin olarak herkese Aspirin önermiyoruz. Son çalışmalar, gerekli olmayan grupta Aspirin kullanımının faydasından çok zararı olabileceğini gösteriyor.

Aspirin doktor kontrolünde kalp krizi veya inme riski yüksek kişilerde gerekli görüldüğünde kullanılmalı. “Kimler kesin olarak Aspirin kullanmalı?” sorusuna kardiyoloji kılavuzlarının önerdiği yanıt şu:

📍Daha önce kalp krizi geçirenler

📍Anjiyoda kalp damarlarında darlık, tıkanıklık tespit edilenler

📍Daha önce kalp damarına stent takılanlar veya by-pass geçirenler ömür boyu Aspirin kullanmalı.

Bu gruplarda yer alan hastalarda Aspirin’in kullanılma amacı kalp hastalığının tekrar oluşmasını engellemek.

Kalp krizi veya by-pass öyküsü olmayan ama kalp-damar hastalığı açısından yüksek risk grubunda olanlara Aspirin öneriyor musunuz? 

Biz kardiyologların hastaların ileride kalp krizi geçirme riskini değerlendirdiği bazı skorlama sistemleri var. Burada hastanın yaşı, cinsiyeti, sigara içme durumu, kilosu, kan yağlarının yüksek olması, tansiyon ve şeker hastalığının varlığı gibi bazı ölçütlere bakıyoruz. Daha sonra kişinin ileride kalp krizi geçirme riskini ‘çok yüksek’, ‘yüksek’, ‘orta’ veya ‘düşük’ olarak sınıflandırıyoruz.

Düşük ve orta riskli hastalara kesinlikle Aspirin önermediğimizi belirteyim. Yüksek ve çok yüksek riskli grupta yer alan hastalara da “Mutlaka Aspirin kullanın” gibi tavsiyede bulunmuyoruz. Ama hastanın kanamaya yatkınlığı yoksa tıbbi durumunu değerlendirerek Aspirin başlayabiliyoruz. Tabii Aspirin başlamamızda tek bir parametrenin belirleyici olmadığını, bütün parametrelerin birlikte değerlendirildiğini vurgulayayım.

Bir ara “COVID geçirenlere Aspirin başlansın mı?” diye bir tartışma vardı. COVID geçirenlerde Aspirin faydalı mı? 

Yapılan çalışmalarda Aspirin kullanma gerekliliği olmayan bir kişide COVID sonrası düzenli Aspirin kullanımının bir faydasının olmadığı gösterildi. Yani COVID geçiren bir kişide Aspirin kullanma gerekliliği, COVID geçirmeyenlerle aynı diyebilirim. Sadece ek bir pıhtılaşma bozukluğu varsa bu kişilere Aspirin veriyoruz. Ama sağlıklı bir insan COVID geçirip iyileştiyse ona Aspirin başlamak gibi bir önerimiz yok.

Bir ilacı verirken ilk baktığımız şey kâr-zarar oranı. Son yıllarda dünya genelinde yapılan büyük klinik çalışmalarda kalp hastalığı olmayan grupta Aspirin’in sağladığı faydadan çok kanama sorunlarına yol açtığı tespit edildi. Örneğin Aspirin’in kuvvetli kan sulandırıcı etkisi, mide kanaması veya ölümcül olabilen beyin kanaması gibi bazı kanama bozukluklarına sebep olabiliyor. O nedenle bilinen kalp ve damar hastalığı olmayanlara düzenli Aspirin artık önerilmiyor.

Fakat maalesef insanlar Aspirin’i bilinçsiz bir şekilde kullanabiliyor. “Benim ailemde erken yaşta kalp krizi var, ben de tansiyon hastasıyım. Kalbimi korumak için gidip eczaneden Aspirin alayım” veya “Komşum kullanıyor, faydalıymış, ben de Aspirin kullanayım” gibi yaklaşımlar son derece yanlış. Aspirin kendi başınıza karar verip kullanabileceğiniz bir ilaç değil. Aspirin bazı durumlarda hayat kurtarıcı. Fakat bazı durumlarda kanamaya yatkınlık yaratıp hayati risk oluşturabiliyor. O nedenle kardiyoloji uzmanı, gerekli muayene ve değerlendirmeleri yaptıktan sonra önerirse Aspirin kullanmak lazım.

Peki Aspirin kullanan kişiler hangi konularda dikkatli olmalı?

Aspirin kanı sulandırdığı için ameliyatlarda veya diş çekiminde kanama riskini artırabiliyor. O nedenle bu tür işlemlerin öncesinde Aspirin’e ara vermek gerekebiliyor. Fakat özellikle kalp krizinin ilk bir yılında Aspirin’in bırakılması ne yazık ki kalp krizi riskini çok ciddi oranda artırıyor. Dolayısıyla herhangi bir ameliyattan önce hastaların kardiyoloji uzmanlarına sormadan Aspirin’i kesmemeleri lazım.

Bazı operasyonlar öncesinde “Aspirin’i kesmezsek operasyon sırasında ölümcül bir kanama riski ortaya çıkabilir mi?” veya “Kesersek kalp krizi riski ne kadar artar?” soruları mutlaka değerlendirilmeli ve kâr-zarar oranı hesaplanmalı. Bu değerlendirmeleri kardiyoloji hekimi ve ameliyatı gerçekleştirecek doktor birlikte yapmalı ve beraber bir karara varmalı.

“Ben kolonoskopi yaptıracağım, üç gün önce Aspirin’i kestim” şeklinde hastanın kendi başına bir karar alması oldukça riskli durumlara sebep olabilir. O nedenle tekrar vurgulayayım: Kalp krizi geçirdiyseniz, kalp damarlarınıza stent takıldıysa veya by-pass ameliyatı öykünüz varsa Aspirin’i kesmeden önce mutlaka doktorunuza danışın.

Cerrahi işlemler öncesinde Aspirin’in ne kadar süre önce kesilmesi gerekiyor? Aspirin kesildiğinde hastaya koruyucu amaçla başka bir ilaç veriliyor mu?

Aspirin, etki süresi uzun bir ilaç. Aspirin’i ameliyattan bir gün önce kesmemizin ne yazık ki kanama konusunda bir yardımı olmaz. Çünkü Aspirin’in etkisi süresi yaklaşık yedi gün devam eder. Dolayısıyla büyük bir ameliyat öncesinde hastalarda yedi gün önce Aspirin’i kesiyoruz.

Ameliyat öncesi Aspirin’i kestiğimiz durumlarda ne yazık ki başka koruyucu ilaç veremiyoruz. Yapılacak ameliyatın önemine ve aciliyetine göre olası riskleri bazen göze almak gerekebiliyor.

Aspirin’in kalp-damar hastalıklarında kullanım dozu nedir?

Ağrı kesici ve ateş düşürücü etki sağlamak için 300 miligram ve üzerinde Aspirin kullanılıyor. Fakat Aspirin’in 75-150 mg arasında bu tür etkileri yok, bu aralıktaki dozlar kan sulandırıcı olarak kullanılıyor.

Eskiden ağrı kesici ve ateş düşürücü olarak Aspirin’in alternatifleri yoktu. Ama şimdi kanamayı artırmayan nitelikte pek çok ağrı kesici, ateş düşürücü ilaç var. O nedenle Aspirin’e bu amaçlarla pek başvurmuyoruz.

Bu arada bazı hastalara Aspirin’den de güçlü kan sulandırıcılar vermek zorunda kalıyorsunuz değil mi?

Evet, özellikle kalp krizinden ve kalp damarına stent takıldıktan sonraki ilk bir yılda Aspirin’in yanında ikinci bir kan sulandırıcı veriyoruz.

Tabii midede yan etkilere yol açtığında veya alerjik reaksiyonlar yaptığında Aspirin’e alternatif kan sulandırıcılar reçete edebiliyoruz.

Kalp krizi anında Aspirin almak işe yarar mı?

Kalp krizi anında ilk verdiğimiz ilaç tedavilerinin başında Aspirin var. Kalp krizi geçirildiğinde 300 mg Aspirin çiğneme tabletinin çiğnenerek alınması lazım. Fakat ülkemizde çiğneme tableti bulunamayabiliyor. Bir hasta kalp krizi belirtilerini biliyor ve kalp krizi geçirdiğini düşünüyorsa kriz anında 300 mg Aspirin’i suyla yutarak alabilir.

Tabii bu noktada bir uyarıda bulunmalıyım: Yakın zamanda mide kanaması veya önemli bir kanama problemi geçirdiyseniz ya da Aspirin’e alerjiniz varsa Aspirin konusunda dikkatli olun. Ayrıca bazen kalp krizi belirtileriyle karışabilen ve Aspirin almanın tehlikeli olabileceği durumların da yaşanabileceğini aklınızda bulundurun.

Kalp krizi geçirdiğini düşünenlere en somut önerim ise şu: En kısa sürede 112’yi arayın, mümkünse çok fazla fiziksel efor sarf etmeden profesyonel sağlık desteği alın.

Aspirin’in çocuklarda kullanılması tehlikeli mi?

Evet. Eskiden çocuklarda gribal enfeksiyonlarda kullanılıyordu. Fakat sonra Aspirin’in çocuklarda Reye sendromuna yani karaciğer ve beyinde kalıcı hasara, hatta ölüme neden olan bir hastalığa yol açabildiği saptandı. O nedenle çocuklarda Aspirin kesinlikle ateş düşürücü ve ağrı kesici olarak kullanılmamalı.

Komplo teorilerine son: COVID aşısı değil COVID enfeksiyonu kalp riskini artırıyor