‘Hızlı ve Yavaş Düşünme’nin yazarı, dünya çapında düşünür Daniel Kahneman hayatını kaybetti

Psikoloji profesörü, çok satan bir yazar, dünya çapında düşünür Daniel Kahneman hayatını kaybetti. 90 yaşındaki Kahneman’ın ölümünü üvey kızı New Yorker editörü Deborah Treisman duyurdu, ancak ölüm yeri ve nedeniyle ilgili bilgi vermedi.

Daniel Kahneman’ın ünü yalnızca akademik çevrelerle sınırlı değildi. O aynı zamanda ‘Hızlı ve Yavaş Düşünme’ (Thinking Fast and Slow) adlı kitabıyla dünya çapında çok satan bir yazardı.

Kahneman’dan bahsederken ‘Hiç ekonomi dersi almadığı halde ekonomi dalında Nobel ödülü kazandığı’ sık sık vurgulanır. Bu hakikaten çok rastlanan bir durum değil. Ama daha da önemlisi ona ödül getiren çalışmalarının düşünme biçimimize getirdiği köklü değişiklik.

Beklenti teorisini geliştirdi

Daniel Kahneman ödülü ‘İnsanların belirsizlik altında karar verirken yaptıkları sistematik hataları ve bu süreçteki yargılarının nasıl şekillendiğini inceleyen çalışmaları’ nedeniyle aldı. Uzun yıllar birlikte çalıştığı meslektaşı Amos Tversky ile geliştirdikleri ‘Beklenti teorisi’ bu alandaki en önemli katkılarından biri oldu.

Klasik ekonomi bireyleri ‘Rasyonel kararlar vererek faydayı en üst düzeye çıkaran “ekonomik insan” (homo economicus) diye tanımlar. Beklenti teorisine göreyse insanlar karar verirken nihai sonuçtan çok mevcut durumlarına göre potansiyel kazançlar ve kayıpları düşünüyor, pekala yanlış karar verebiliyorlar.

İşte risk altında karar verme süreçleri açıklayan beklenti teorisi özellikle ekonomik kararlar verme teorilerinde büyük bir paradigma değişikliğine yol açtı.

Kahneman karar vermede rasyonelliği varsayan geleneksel ekonomi teorilerini sadece sorgulamakla kalmadı, aynı zamanda seçimlerimizi etkileyen bilişsel yanılgılara derinlemesine baktı.

Gençliği belirsizliklerle geçti

Daniel Kahneman 1934’te, o zamanlar İngiltere’nin yönetimi altında olan Tel Aviv’de dünyaya geldi.  İkinci Dünya Savaşı’nın karmaşık atmosferi ve sonrası çocukluğuna ve gençliğine damga vurdu. Bunlar onun ‘Belirsizlik altında karar verme’ konusuna ilgisini artırdı. Kahneman, 1954 yılında Kudüs İbrani Üniversitesi’nden psikoloji lisans derecesi aldı. 1961’de Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de master ve doktorasını tamamladı.

Sistem 1, Sistem 2

Kahneman’ın ‘beklenti  teorisi’, ‘kayıp korkusu’ gibi konulardaki çalışmaları meslektaşı Tversky’nin 1996’daki ölümünden sonra da devam etti. Daha sonraki yıllarda, ‘Sistem 1’ ve ‘Sistem 2’ olarak adlandırdığı iki düşünce modu arasındaki farkı ortaya koydu.

‘Sistem 1’ otomatik ve hızlı bir şekilde, az veya hiç çaba göstermeden ve kontrol hissi olmadan çalışan bir karar verme sürecini ifade ederken, ‘Sistem 2’ kararları zihinsel efor ve kompleks hesaplamalar gerektiriyor. 2011’de yayımlanan ‘Hızlı ve Yavaş Düşünme” kitabı işte bu iki sistemden yola çıkarak insanın kararlarını nasıl verdiğini derinlemesine inceledi. Sistem 1’de hata yapmak pekala mümkünken Sistem 2’de hesap kitap yaparak karar alırız. Oysa kitap bu “bilinçli” kararların bile nasıl ve neden hatalı olabileceğini gösteriyor ve daha iyisi için pratik önerilerde bulunuyor.

Parlak kariyerine ve popülerliğine rağmen mütavazı kişiliğiyle tanınan Daniel Kahneman, başarısında ‘İşbirlikçi mizacını ve kendi yargı ve kararlarını sorgulamasının önemli olduğunu vurgulardı. Ona göre insan eleştirel düşünceden ve bilimsel şüphecilikten hiç vazgeçmemeli.