Longevity: Türkiye bu değişime ne kadar hazır?

28 Ocak tarihindeki yazımın konusu “Longevity” idi. Günümüzde “Longevity” yani uzun ve sağlıklı yaşam, sadece tıbbın veya bireysel alışkanlıkların değil, aynı zamanda toplumsal yapıların, sosyal politikaların ve altyapıların da doğrudan ilişkili olduğu bir kavram.  Gelişmiş ülkeler, yaşlanan nüfuslarını aktif, üretken ve sağlıklı tutabilmek için sistemlerini bu yönde yeniden inşa ederken, Türkiye bu değişime ne kadar hazır? İşte bu yazının konusu da bu.

Demografik gerçek: Türkiye yaşlanıyor

TÜİK verilerine göre Türkiye’de 65 yaş ve üstü nüfus hızla artıyor. Önümüzdeki 20 yıl içinde bu oran Avrupa ortalamasına yaklaşacak. Bu da sağlık, ekonomi, şehir planlaması ve sosyal güvenlik sistemleri açısından ciddi bir hazırlık gerektiriyor. Yaşlı bireyler “onlar bizim kıymetlimiz” tanımıyla geçiştirilemeyecek kadar büyük bir toplumsal başlık.

Sağlık sistemi: Geriatri hâlâ merkezde değil

Türkiye yaşlı bireylerin ihtiyaç duyduğu kronik hastalık yönetimi, palyatif bakım ve evde sağlık hizmetleri gibi alanlarda hâlâ gelişime açık. Bizzat yaşadığım bir örnekten yola çıkarsam; İstanbul’un en büyük üç özel hastanesinde bile geriatri bölümü bulunmuyor. Bu kadar temel bir ihtiyacın görmezden gelinmesi üzücü ve şaşırtıcı. Geriatri uzmanı sayısı çok yetersiz ve bu alan hâlâ sağlık politikalarının merkezinde yer almıyor. Unutmamak gerekir ki “Longevity”nin hedefi yalnızca ömrü uzatmak değil; bu yaşamı aynı zamanda kaliteli, sağlıklı ve bağımsız kılmak olmalı. Yeni mezun bir doktor olsaydım, hiç düşünmeden geriatri alanında uzmanlaşmak isterdim. Çok ciddi bir ihtiyaç ve hasta potansiyeli çok; ancak sistem bu boşluğu doldurmakta yetersiz.

Özetle, yaşlanan bireylerin hastalıklarla değil sağlıkla yaş alabilmesi için acil bir reform ihtiyacı olduğu kesin.

Ekonomik gerçeklik: Uzayan ömür, kırılgan emeklilik

Türkiye’de ortalama yaşam süresi artıyor; ancak emeklilik sistemi bu artışı karşılayacak yapıda değil. 60 – 65 yaşında emekli olan bir bireyin 85-90 yaşına kadar yaşaması artık çok olağan. Peki bu 20-25 yıllık süre boyunca ekonomik güvence sağlanabiliyor mu?

• Emeklilik maaşı yoksulluk sınırının altında kalan büyük bir kesim için yetersiz.
• Yaşlı bireylerin sağlıklı gıda, konforlu konut ve kaliteli sağlık hizmetlerine erişimi her geçen gün zorlaşıyor.
• Esnek ve destekleyici modellerle yaşlı bireylerin iş gücüne yeniden katılımı teşvik edilmiyor.
• Bakım sigortası gibi özel mekanizmalar yok. Aileye yüklenen bakım yükü ekonomik kriz ortamında imkânsız hale geliyor.

Kısacası, “uzun yaşa ama nasıl yaşarsan yaşa” anlayışı, sürdürülebilir ve insanca bir yaşam biçimi sunmuyor.

Yaşlı dostu olmayan yapılar ve şehirler

Türkiye’de kentleşme hızı hepimizin bildiği gibi dünyanın birçok ülkesine kıyasla çok yüksek, ancak “yaşanabilirlik” açısından sorunlu. Longevity çağında ihtiyaç duyulan şey, yaşlı dostu şehirler ve yaşlı bireyin bağımsızlığını koruyabileceği yaşam alanları.

• Konut projeleri, erişilebilirlik ve engelsiz yaşam açısından sınıfta kalıyor. Yüksek basamaklar, dar kapılar yaşlı bireylerin günlük yaşamını zorlaştırıyor.
• Site yaşamı, toplumsal izolasyonu körüklüyor. Komşuluk ilişkilerinin zayıf olduğu, sosyal etkileşimin düşük olduğu yapılar yaşlı bireyleri yalnızlaştırıyor.
• Kamusal alanlar yaşlılar için yeterince yaşlı dostu değil: oturma alanı yok, gölgelik yok, yürüyüş yolları yok.
• Yaşlı bireylerin doğayla temasını kolaylaştıran yeşil alanlar, şehir planlarında ilk vazgeçilen unsurlar.

Kişisel bir örnekle somutlaştırmak gerekirse İstanbul’da prestijli bir sitede yaşayan 70 yaşındaki bir tanıdığım, sitedeki yürüyüş yollarının eğimli yapısı, bankların eksikliği ve trabzan olmaması nedeniyle dışarı çıkmakta zorlanıyor. Geçtiğimiz aylarda süs havuzunun yanındaki kaygan alanda düşerek dizini incitti ve bu durum onu tamamen evine hapsetti. “Lüks bir sitede yaşıyorum ama bana uygun değil” diyor. Maalesef bu tekil bir örnek değil, yaygın bir durum.

Türkiye’de inşaat sektörü hâlâ “genç, sağlıklı ve güçlü” bireyler için üretim yapıyor. Oysa kentlerimizi uzun ömürlü bir toplum için yeniden tasarlamak zorundayız.

Sonuç: Longevity bir kişisel tercih değil, toplumsal zorunluluk

Yaşlanan toplum, yalnızca bugünün yaşlılarını değil, geleceğin yaşlıları olan bizleri de ilgilendiriyor. Longevity kavramı; sağlık sistemlerinden sosyal politikalara, ekonomik güvenceden kent mimarisine, sigorta sistemlerinden dijital dönüşüme kadar bütüncül ve çok katmanlı bir yaklaşım gerektiriyor. Gelişmiş toplumlar bu dönüşümü çoktan başlattı. Türkiye ise hâlâ başlangıç çizgisinde.

Bu alana yapılacak her yatırım, yalnızca bireylerin ömrünü değil, toplumun yaşam kalitesini de uzatacak. Unutmayalım, bu alanda yapılacak yatırımlar, sadece bugünün yaşlıları için değil, geleceğin yaşlıları olan bizler için de yaşanabilir bir gelecek inşa etmenin anahtarı olacak.

Harekete geçmek, gelecek nesillere karşı ortak sorumluluğumuz. Yaşlanmak kaçınılmaz, ama nasıl yaşlanacağımız bizim elimizde.